İlahə Həsənli həkim peşəsini özü kimi talassemiyadan əziyyət çəkən uşaqlara yardım edə bilmək üçün seçib. Amma arzusuna çatmaq üçün qızcığazın özünün də sağalmağa ehtiyacı var.
“Talassemiya Mərkəzində çox ağır vəziyyətdə olan körpələr var. Harda görmüsünüz ki, 3 yaşında uşaq gəlsin və qolunu açsın həkimin qarşısında ki, iynəni vurun?! Ona görə də mənə ilik köçürülməsi əməliyyatı təklif olunanda dedim, istəmirəm. İstədim ki, daha azyaşlı uşaq əməliyyat olunsun. O, sağalanda mənə elə gəldi ki, mən sağalmışam. Onun üzü gülürdüsə, mənim də üzüm gülürdü. O körpələrin üzündə gülüşə, təbəssümə səbəb olurdumsa, özümü xoşbəxt hiss edirdim. Sadəcə indi görürəm ki, özümün də sağalmağa ehtiyacım var. Həmişə ehtiyacı olan üçün çalışdım, amma indi özüm köməyə möhtacam. Bu gün sağlam olmağımı belə talassemiyalı uşaqlar üçün istəyirəm. Onlar üçün edə biləcəkllərim var, arzularım var, onlar yarımçıq qalmasın… ”
Bu sözləri 23 yaşlı İlahə Həsənli deyir. O, Tibb Universitetinin tələbəsidir.
Anası heç vaxt İlahənin yanında ağlamayıb
Anası Lətafət xanım deyir ki, İlahə uşaqlıqdan fədakar olub, daim başqalarından nədəsə fərqlənib:
“İlahə uşaqlığından çalışırdı ki, nə isə eləsin, fərqlənsin, öndə olsun. Nəriman Nərimanov adına 193 saylı orta məktəbi bitirib. Həmişə hazırlıqlı olardı, bunu bütün müəllimləri də bilirdi”.
Anası qızının uğurlarından da danışır:
“Məhəmməd Şəhriyarın yubileyi ilə əlaqədar yarışa da tələm-tələsik İlahəni göndərdilər. O tələsiklikdə qatıldığı müsbiqədə 3-cü yeri tutdu. Hər ağırlığın altına girəndi. Onun talassemiya olduğunu biləndə isə İlahənin cəmi 6 yaşı vardı. Dalağını da o yaşında götürdülər…”
Qəhərlənir. Amma ağlamır. Deyir ki, uşaqlığından heç vaxt İlahənin yanında ağlamayıb.
“Həmişə qanı az olurdu”
İlahə isə anasının söhbətlərinə qulaq asa-asa stolun üstünə tökülən fotolarda dondurulan həyatından parçaları nizamlayır. Anası Lətafət xanım təkrar İlahənin uşaqlığına, qoyulan diaqnoza və o zamanlar heç bir şey bilmədiyi talassemiya haqda ilkin vaxtlara qayıdır: “Həmişə qanı az olurdu. Həkimlərdə heç nə deyə bilmirdi. Xarkovda da qaraciyərində problemləri ola biləcəyini dedilər. Xəstəliyini təsadüfən Mingəçevirdə öyrəndim. Həkim onun xəstə olduğunu söylədi. Baxmayaraq ki, nə qədər həkimin yanına getmişdik, hətta Cavadzadə adına xəstəxanada da müalicə almışdıq. Elə bilirdik böyrəklərində problem var, çünki sidiyi qırmızı rəngdə olurdu. Gecələr narahat yatırdı. İndi 23 yaşı var. 23 ildir mən onun rahat yatdığını görməmişəm, özüm də onunla bərabər… Səhərə qədər yatmıram. Onun çarpayısı mənim çarpayımla yanaşıdır. 23 ildir…”
Mingəçevir şəhər xəstəxanasında adi dəri həkimi anaya qızının qan analizi verməsini tapşırır. Baxmayaraq ki, İlahənin bibisi də eyni səbəbdən dünyasını dəyişib, ancaq ailə qan xəstəliyi sözünü yaxına buraxmaq istəmir. Qan Xəstəlikləri İnstitutunda onlara diaqnoz açıqlanır – talassemiya. Həmin vaxt 1997-ci ilə təsadüf edir.
“Həkimin adını demək istəmirəm. Dedi: “Bu uşağı öldürüb üstümə niyə gətirmisiniz?” Ağladım. Ondan bir-iki gün əvvəl qan azlığına görə qızıma “ferrum leks” dəmir preparatı vurmuşdular ki, qanı azdır. Talassemiya zamanı isə qanda dəmirin miqdarı çox olur. Bu preparatdan sonra İlahə şoka düşdü. Əli-ayağı şişdi. Sən demə, bu iynədən sonra dalaq tam bərkiyər və öz funksiyasını dayandırar. Qanında sürətlə parçalanma gedər və biz bunlardan xəbərsiz olarıq. Həkim də bizi məhz o sözlərlə qarşıladı…” – susur ana.
Həmin vaxt Lətafət xanım övladının artıq son günlərini yaşadığını düşünür. İşə gedir və orda həmkarlarından biri onu hemotoloq Tamara Dadaşovanın yanına göndərir. T.Dadaşova İlahənin dalağının daşlaşdığını və təcili əməliyyat olunmalı olduğunu deyir. Ancaq əməliyyatdan öncə “desferal” adlı dərmanla müalicəyə başlamağı məsləhət görür. Bəlkə dalağı xilas etmək mümkün oldu deyə…
“Həkim dərmanın apteklərdə satılmadığını söylədi. Dedi: “3 ildir dərmana əlimiz dəymir”. Talassemiyalı xəstələr üçündür. Xəstəxanalara verilmir. Göbək nahiyəsindən vurulur. Bədənə 10 saat ərzində köçür. Həmin vaxt bu dərmanı bir nəfərin gətirdiyini öyrəndim. Bu dərmanın birini 150 dollardan aldım. O zaman üçün bu məbləğin nə demək olduğunu özünüz təsəvvür edin, ancaq mən pulu da tapdım, dərmanı da” – Lətafət xanım söylədi.
Əzablı illərdə
Talassemiyalı xəstələr üçün nəzərdə tutulan “desferal” hazırda Talassemiya Mərkəzində pulsuz verilir. 2000-2001-ci ildə dərmanı bədənə ötürmək üçün nəzərdə tutulan xüsusi aparatı da ailə öz hesabına – 750 dollara alıb.
Talassemiyalı xəstələrin müalicəsi üçün dövlət proqramına 2006-cı ildə başlanıb. Həmin ilə qədər xəstələrin və onların yaxınlarının hansı əziyyətlərə qatlaşdığını təsəvvür etmək çətin deyil.
Lətafət xanım həmin illərdə yaşadığı əzabın böyüklüyündən danışır:
“Aparatı almayana qədər gecələr hər yarım saatdan bir durub iynəsini az-az vururdum. Necə yandırırdı, necə yandırırdı… Neçə il belə olmuşuq”.
Səhərdən susan İlahə də danışır:
“Biz dərnək yaratmışdıq. Tamara xanım açmışdı. Piano, rəsm müəllimələri dəvət eləmişdi. Orda uşaqlar üçün hər şey etmək istəyirdi. Maarifləndirici büroşuralar paylayırdı. Mənim həyat müəllimim olub”.
“İlahə xəstə olanda mənim 27-28 yaşım vardı. Elə gündə idim ki, yerin altında, yoxsa üstündə gəzdiyimi bilmirdim. İlahə pillələri çıxıb-düşə bilmirdi. Qucağımda aparırdım. Bir gün Tamara xanım məni çağırdı. Dedi: “uşağın gözü sənin üzündədir. Sənin əzab çəkdiyini hiss edir. Özünü toparla!” Sonra Tamara xanıma dəftərxana işlərində kömək etməyə başladım. O, təqaüdə çıxdıqdan sonra düşdük həkimlərin əlinə…” – kövrələ-kövrələ danışır Lətafət xanım.
10-cu sinifdə oxuyanda İlahənin durumu qəfildən pisləşir:
“Trombositlər yüksəldi, ayaqlarında qaralmalar oldu, bilmədik nə edək. Boğazından, burnundan əməliyyat etdirdik. Hər il bir yanı kəsildi. Hazırlıqlar vaxtı yenə pis xəstələndi. Universitet hazırlıqlarına cəmi 8 ay gedə bildi. Ancaq yenə də qəbul oldu. Universitetin birinci kursunda oxuyanda ayaqlarında tromblar oldu və ayaqları tutuldu… İndi də var. Səhərə qədər yatmır. Elə hey “ana, ayaqlarımı, qolumu ovxala” deyir…”
İlahənin ayaqlarında tromblar gözlə baxdıqda da bilinir. Əl ilə toxunmaq mümkündür ki, o düyünlərin bərkliyini hiss edəsən. “Həkim deyir ki, o yaralar açılsa sağalmayacaq” – deyir, İlahə.
“İlahəyə qan vurduranda çox əziyyət çəkirik. Qanın rezusu müsbətdir, ancaq “podboru” – antigenləri mənfidir. Müsbət qan qruplarında onların biri mənfi ola bilər. İlahədə hamısı mənfidir” – deyir anası.
“Mənə mənfi rezuslu qan vurmaq istədi həkimlər, ancaq bunun özü də çox təhlükəlidir. Çox böyük problemlərə səbəb ola bilər. Qanda anticismlər yarana bilər. Məndə kums reaskiyası həmişə də müsbət olub. Onun təmizlənməsi üçün plazma farezə getmişəm, hormonal müalicə almışam. Bu müalicənin özü belə mənim üçün böyük risk deməkdir. Trombositlərim yetərincə çoxdur. Qanımda laxtalanma sürətli gedir, hər an tromblar yarana bilər. Qandurulducular içirəm. Ancaq hormonal terapiya trombların miqdarını artırır. Bu isə beyinə də qansızma verə bilər. Məndə hər şey riskə gedir… Hər gün dərsə gedib-gəlirəm, ancaq heç kim bilmir hansı risklərlə üz-üzə dayanmışam. Əməliyyata getmək istəməyimin səbəbi də budur – yıxılmamış gedim. Yıxılandan sonra getsəm, orda vəziyyətdən çıxara bilməzlər… Nə qədər ki, beyinə qansızma olmayıb, ürəkdə tromb yaranmayıb əməliyyata getmək lazımdır…” – söylədi İlahə.
Dərd qapıda
Yanvardan bəri İlahənin qanında trobların sayı sürətlə artır. Həkimlər qanının 2 dəqiqəyə laxtalandığını deyib. Normalda isə bu rəqəm 4-5 dəqiqədir. Qanının gec tapılması da vəziyyəti çətinləşdirir. Anası gənclərdən, Tibb Universitetinin tələbələrindən çox razılıq edir. Donor onların arasından olur.
Talassemiya Mərkəzində isə xəstələrə qan pulsuz verilir, dərmanlar pulsuz vurulur. Ancaq talassemiya xəstələri qan analizini həmin mərkəzdə vermirlər.
“Qan analizini biz də orda vermirik. Reaktivlər köhnə olur. Qabaqlar laboratoriya da tam gücündə işləmirdi. Son 2 həftədə qan analizini orda vermişik, əvvəllər orda vermirdik. Çünki cavablar səhv olurdu. Ancaq bəzən başqa yerlərdə də səhv cavab almışıq. Özəl klinikalarda da olub. Mən bəzən həkimləri qınamıram. Onlar əllərində olan analizlərə uyğun hərəkət edirlər” – söylədi İlahənin anası.
Səhv analiz nəticəsində İlahə şoka da düşüb. Ananın analiz qorxusunu anlamaq çətin deyil. Ən çox Mərkəzi Klinikaya müraciət edirlər. Analizin baha olduğunu bilsələr belə. Lətafət xanım İlahənin oynaqlarının, dirsəklərinin qara rəngini göstərir. İranda da analiz verdiklərini, ordakı münasibətin fərqli olduğunu dedi.
Lətafət xanım İlahənin həkim olacağından danışdıqca köksünü ötürür, dərindən ah çəkir. Qızının problemini Tibb Universitetinin rektoru, professor Əhliman Əmiraslanovun da bildiyini söylədi. Professor İlahəyə kömək edəcəyinə söz verib. Təhsildəki uğurlarına görə İlahəyə sertifikatı da Ə.Əmiraslonov şəxsən təqdim edib:
“Bilmirəm universitet necə kömək edə bilər, ancaq Əhliman müəllim kömək edəcəklərini deyib. Hər ölkədə də əməliyyat xərcinin qiymətləri fərqlidir. Almaniya ilə əlaqə saxladıq, 150-200 min dedilər. Donor bizdən olarsa, 150 min olacaq. Ancaq bu da yalnız əməliyyat xərcidir. Orda yaşamaq, əməliyyatdan sonra 8 ay ərzində nəzarətdə olmaq üçün də xərc lazımdır. Amma bunu hesaba qatmırıq. İsraildə isə bizə qiymət demədilər. Dedilər ki, xəstəlik haqda məlumat göndərin. Bizə orda analizlərin qiyməti 5 mindir, getdikdən sonra növbəyə dayanırsan və özləri çağırıb məbləği açıqlayırlar. İtaliyada isə bizə əməliyyatın 130-180 min avro olduğunu söylədilər. Türkiyədə də təkcə analizi bizə 5 minə dedilər”.
Ümid Mehriban Əliyevayadır
Ailə Səhiyyə Nazirliyinə müraciət etməkdə qərarsızdır, çünki Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban Əliyevaya məktub yazıblar. Gözləntiləri nazirlikdən çox fonddan, daha doğrusu, birinci ledidəndir.
“Tibb Universitetinin tələbələri də müraciət edib. Mən də müraciət etmişəm. Hardasa beş gündür Heydər Əliyev Fonduna məktub yazmışıq. Nazirliyə də qabaqlar müraciət etmişdik, ancaq müsbət cavab almamışdıq. Mehriban xanıma böyük ümidlər bəsləyirik, elə düşünürəm ki, o, bizə kömək edəcək. Bəlkə kiməsə tapşırdı bizə kömək etdilər. Yoxsa bilmirəm ki, kimin qapısını döyüm. Nəqliyyat Nazirliyinin işçisiyəm. Dərdimi heç dilimə də gətirə bilmirəm. Deyirlər, nazir bilməsin. Bəlkə də bilsə, mənə kömək edər. Bilmirəm… Kimə, necə müraciət edək, bilmirik. Bir neçə şirkətə də müraciət etmişik” – deyən ananın ümidli və ya ümidsiz olduğunu təyin etmək də çətindir.
“Xəstəliyim ilk dostum oldu”
Ananın daha deyəcək sözü qalmamışdı. İlahənin isə gözləri parıldayırdı:
“Mənim diaqnozum qoyulanda altı yaşım vardı. O yaşda öyrəşdim xəstəxanalara. O yaşdan da xəstəliyim ilk dostum oldu. Həkimlərdən qorxmadım. Xəstəliyimlə dost olmasaydım, bəlkə də bu qədər nailiyyətlərə çatmazdım. Onu canımda daşıyıram, kölgəm kimi idi, hətta kölgəmdən yaxındı. Altı yaşımdan öyrəndim həyatı sevməyi, ondan ikiəlli yapışmağı. Heç vaxt sağlamlığım olmadı. Bizə “desferal” vurulanda əllə vurulurdu. O ağrılar hələ də canımdadır. O ağrıları da sevdim. Mən Tibb Universitetinə sənədlərimi verəndə həkimim qarşı çıxdı, ordakı təhsilin ağır olduğunu bilirdi. Ancaq mən körpə uşaqların ağır iynələr vurulanda necə ağrıdığını görürdüm. Özüm də o ağrını çəkirdim. Həkim olub həm onları, həm də özümü qurtarmaq istəyirəm. Talassemiya xəstəliyi barəsində elmi iş götürdüm. Mən elmi işi müdafiə edəndə universitetimizin professorları məni ayaq üstdə alqışladılar…”
Qızının sözünü eşidən ana ona “Sən özün mənim üçün xoşbəxtliksən” deyir…
Onlarla ünsiyyət xoş idi. Önümüzdə işıqlı bir gənc əyləşmişdi, qorumalı olduğumuzu hər sözündə hiss etdiyimiz gənc… Talassemiyanın ağır formasından əziyyət çəkən gənc…
