30 ildir ki, ATƏT-in Azərbaycana qarşı silah embarqosu qüvvədədir. Buna baxmayaraq orduda “Mercedes” markalı hərbi yük maşınları var.
Azərbaycan ordusu fəxrlə Almaniya istehsalı olan hərbi maşınları nümayiş etdirir. Məsələn, “YouTube”-dan parad zamanı “Mercedes-Benz” markalı üç avtomobilin paytaxt Bakının küçələrindən necə keçdiyini
izləyə bilərsiniz
. Yük maşınları Berlində nəşr olunan gündəlik “taz” qəzetində yayımlanan və 2012-ci ilə aid fotolardan aydın şəkildə tanınır.
Maşınların arxasında daimi quraşdırılmış, yüksək texnologiyalı sensorlardan istifadə olunaraq bir neçə kilometr məsəfədən hədəfləri dəqiq vura bilən “Cardom
”
tipli minaatanlar var
.
Bir broşurada İsrailin istehsalçı “Elbit Systems” şirkəti bu silahların "dəqiqliyini", "kütləvi atəş gücünə” malik olmasını və "daşına bilən" olmasını reklam edir.
Bu yaxınlarda “Greenpeace” (Yaşıl Sülh) təşkilatından olan silah mütəxəssisləri bəzi görüntülərə rast gəlib. Bu ətraf mühit və sülh təşkilatının tədqiqatçılarını dərhal həyəcanlandırıb, çünki ATƏT-in silah embarqosu təxminən 30 ildir ki, Azərbaycana qarşı qüvvədədir. Təşkilata üzv dövlətlər nə Bakıda, nə də qonşu Ermənistanda hökumətə silah verməmək barədə razılığa gəliblər.
Səbəb 1990-cı illərdə minlərlə insanın öldüyü Dağlıq Qarabağ sərhəd bölgəsi uğrunda gedən müharibədir. Münaqişə bu günə qədər alovlanmaqda davam edir. “Amnesty İnternational” təşkilatının ədalətsiz keçirilən məhkəmə prosesləri, özbaşına həbslər və həbsxanalarda şübhəli ölümlərə görə ittiham etdiyi Azərbaycan rejimi insan hüquqlarının ciddi pozuntusuna yol verir.
Embarqoya uyğun olaraq, Almaniya hökuməti nadir hallarda ölkəyə silah ixracına icazə verir. Federal hökumətin silah ixracatına dair hesabatlarına bəzən Azərbaycana silah göndərilməsi məsələsi də daxil edilir. Lakin buna yalnız rəsmi olaraq silah-sursat kimi təsnifləndirilən ərazi nəqliyyat vasitələri və ya yanğınsöndürən maşınları aiddir. İqtisadiyyat Nazirliyinin məlumatına görə, "icazələr yalnız müstəsna hallarda verilir" və yalnız "Dağlıq Qarabağ konfliktində hərbi istifadə üçün uyğun olmayan mallar üçün" verilir.
“Daimler” şirkətinin 2004-cü ildən bəri istehsal etdiyi və fotolarda görünən “Mercedes- Benz” yük maşınlarının “Atego” modeli bunun üçün çox uyğun ola bilər. Fotolardakı nəqliyyat vasitələri açıq-aydın hərbi məqsədlər üçün təchiz edilib. Hərbi maşınlar kamuflyaj rənginə boyanıb. Maşında ümumiyyətlə sərt yerlərdə silahların geriyə atılmasının qarşısını almaq üçün bütün ərazilərdə istifadə oluna və uzadıla bilən dayaqlar mövcuddur. Maşının kabinəsinə dik, üçbucaqlı quraşdırmalar əlavə olunub və burada silah sisteminin sensorları yerləşdirilə bilər.
Necə ola bilər ki, embarqoya baxmayaraq bu cür yük maşınları və onlara quraşdırılmış minaatanlar Azərbaycana gətirilib?
İsrail embarqoya baxmayaraq ixrac edir
Heç olmasa yol minaatanlar üçün nisbətən təhlükəsiz hesab edilə bilər. Stokholm Sülh Problemləri İnstitutunun
(
SIPRI) məlumat bazasında qeyd olunur ki, Azərbaycan 2008-ci ildə birbaşa İsrailə 10 silah sifariş edib və 2010-2011-ci illərdə təhvil alıb. İsrail ATƏT-in rəsmi tərəfdaşıdır, ancaq özünü embarqoya bağlı hiss etmir.
İsrailin müdafiə sənayesinin Azərbaycanla yaxşı biznes əlaqələri var və ölkə son illərdə İsrail silah istehsalçıları üçün ikinci ən yaxşı müştəri qismindədir. İsrailliləri təkcə pul maraqlandırmır, Qüds hökuməti İrana birbaşa qonşu olan Qafqaz Respublikasını strateji tərəfdaş kimi görür.
“Mercedes” markalı yük maşınlarının Azərbaycana necə gətirildiyini başa düşmək o qədər də asan deyil. Nəzəri olaraq, yük maşınları bütün hərbi texnikalar ilə birlikdə, sadəcə minaatanlar olmadan birbaşa Azərbaycana təhvil verildiyini və Azərbaycanda silahlarla təchiz edildiyini güman etmək olar. Bununla yanaşı, Xarici Ticarət Sərəncamı çərçivəsində kamuflyaj boyası və digər hərbi texnika ilə təchiz olunmuş yük maşınlarını nisbətən açıq şəkildə silah-sursat kimi təsnifləndirmək olar. Bu o deməkdir ki, ixrac yalnız rəsmi icazə ilə mümkün ola bilər.
Ancaq belə bir icazə federal hökumətin silah ixracatı ilə bağlı hesabatlarına daxil edilmir.
Sorğuya cavab olaraq İqtisadiyyat Nazirliyi
s
özügedən müddətdə "hərbi yük maşınlarının Azərbaycana ixracına heç bir icazə vermədiyini" təsdiqləyir.
Yaxın Şərqə dolayı yol?
İkinci yol fikirləşmək olar: Hərbi yük maşınları əvvəlcə İsrailə ixrac edilib, orada minaatanlarla təchiz edilib və sonra Azərbaycana gətirilib. Almaniyanın 2010-cü il silah ixracatı ilə bağlı hesabatında, hərbi yük maşınlarının İsrailə göndərilməsi əslində təsdiqlənib, ancaq istehsalçı, model və ya nömrə haqqında məlumat yoxdur.
Bu halda “Mercedes”in İsraildəki müştərisi, yük maşınlarının ölkədə qalacağını yazılı şəkildə bildirməli idi. Əks təqdirdə, Almaniya hakimiyyəti ümumiyyətlə ixrac üçün icazə vermir. Ancaq federal hökumət bu vədlərin yalnız bir neçə il ərzində yerinə gətirilib-gətirilmədiyinə nəzarət edir və bu nəzarəti sadəcə təsadüfi şəkildə kiçik silahlar üçün edir.
Bundestaqda Yaşıllar Partiyası bunu uzun müddətdir ki, tənqid edir. "Göndərilmədən sonrakı nəzarət yalnız kiçik silahlara aid olmamalı, həm də prinsipcə hərbi texnikalara nəzarət edilməlidir”, – silah ixracına diqqət çəkən millət vəkili Katja Keul belə deyir.
Onlar güvənməməkdə tamamilə haqlıdır. Belə ki, Çex jurnalistlərinin
araşdırmasına
görə, minaatanların əsas istehsalçısı “Elbit” Şirkətlər Qrupu, keçmişdə heç olmasa bir dəfə qaydaları pozub. Onlar Çex şirkətindən silah-sursat alıb, son təyinat yeri ilə bağlı bəyannamə imzalayıb, lakin sonra hətta Təl-Əvivdə malları təyyarədən endirmədən birbaşa Azərbaycana göndərib.
“Mercedes” yük maşınlarında da eyni halmı yaşanıb? İsrailin Berlindəki səfirliyi və Azərbaycan nümayəndəliyi də “taz” qəzetinin suallarını cavabsız qoyub.
“Daimler” şirkəti özünü müdafiə edir
Üçüncü bir yol da düşünülə bilər: Bəlkə də “Daimler” şirkəti və ya vasitəçi şirkət yük maşınlarını mülki yolla ixrac edib. Onlar bütün hərbi komponentləri yalnız İsraildə və ya birbaşa Azərbaycanda almış ola bilər.
Ştutqart mərkəzli nəqliyyat vasitələri və silah qrupu bu ehtimala toxunur. Mətbuat katibinin sözlərinə görə, “Daimler” şirkəti sadəcə ötən, həftə “taz” qəzetinin verdiyi suallardan sonra Azərbaycan ordusunun “Mercedes” markalı yük maşınlarından istifadə etdiyi barədə eşidib. Oraya heç bir hərbi nəqliyyat vasitəsinin satılmamasına zəmanət verilir və hətta diqqətlə yoxlanıldıqdan sonra belə Azərbaycan rejiminin yük maşınlarını necə aldığını başa düşmək mümkün olmayıb.
Mətbuat katibi açıqlamağa davam edir: "Zəhmət olmasa, istifadə olunan nəqliyyat vasitələrini, xüsusən üçüncü tərəflər vasitəsi ilə satmaq və ya üçüncü tərəflər vasitəsi ilə “Mercedes-Benz” markalı yük maşınının şassilərinə müxtəlif quraşdırmalar və ya sistemlər quraşdırmağın tamamilə bizim nəzarətimizdə və məsuliyyətimizdə olmadığını başa düşün".
Ancaq Azərbaycanın görüntülərini ortaya çıxaran “Greenpeace” təşkilatının komandasında “Daimler” şirkətinin istədiyi fikir formalaşmayıb.
“Günün sonunda hər bir silah şirkəti hərbi texnikanın hara göndəriləcəyinə cavabdehdir. Bu, həm “Daimler”, həm də “Rheinmetall” və “Heckler & Koch” şirkətlərinə aiddir” deyə təşkilatın tərksilah üzrə mütəxəssisi Alexander Lurz deyir.
Lurz deyir ki, yavaş-yavaş "Alman döyüş məhsullarının görüldüyü yerləri saymaq olmayacaq". O deyir ki, buna qarşı kömək edəcək yeganə şey bütün üçüncü ölkələrə silah ixracına qadağanın qoyulmasıdır.
İlin əvvəlində “Greenpeace” təşkilatı, ən azı ixracı ciddi şəkildə məhdudlaşdıran müvafiq qanun layihəsini Aİ üzvü olmayan ölkələrə təqdim edib. Qanun layihəsində bir neçə istisna və bir çox məhdudiyyət nəzərdə tutulur. Bununla birlikdə, alman istehsalçılarının mülki məhsullarının xaricdə hərbi məhsula çevrilməsinə maneə törədilmir. Heç olmasa, alman silah-sursatının dünyanın böhranlı bölgələrində embarqoya çevrilməsi ehtimalı azdır.
