Xaricdə yaşayan bir neçə tanınmış azərbaycanlı bloger və internet kanalı rəhbəri barəsində başlanmış cinayət işləri üzrə proseslər Bakı məhkəmələrində davam edir. Son həftələrdə həm Bakı Ağır Cinayətlər Məhkəməsində qiyabi məhkəmə iclasları, həm də Baş Prokurorluğun xaricdəki jurnalist və fəalları istintaqa çağırması ilə bağlı ardıcıl məlumatlar açıqlanıb.
Bakı Ağır Cinayətlər Məhkəməsində yeni iş: 8 nəfərlik qiyabi proses
Noyabrın 21-də APA-nın yaydığı məlumata görə, Bakı Ağır Cinayətlər Məhkəməsində xaricdə yaşayan blogerlər Tural Sadıqlı, Elşad Məmmədov, Qurban Məmmədov və Süleyman Süleymanlı barəsində olan cinayət işi üzrə məhkəmə başlayıb. Proseslər hakim Hüseyn Hüseynlinin sədrliyi ilə qiyabi qaydada keçirilir.
Məhkəmədə elan edilən ittihama görə, bu iş üzrə daha üç nəfər – Orduxan Teymurxan (Bəbirov), Orxan Ağayev və Rəfael Piriyev də təqsirləndirilən şəxs qismində prosesə cəlb olunub. Onlar Cinayət Məcəlləsinin bir neçə ağır maddəsi ilə, o cümlədən, dələduzluq, terrorçuluğa və dövlət əleyhinə açıq çağırışlar, rəsmi sənədləri saxtalaşdırmada ittiham olunurlar.
İttiham olunanların hamısı ölkə hüdudlarından kənarda olduqları üçün onların barəsində məhkəmə qərarı ilə qiyabi həbs qətimkan tədbiri seçilib və proses qiyabi davam etdirilir.
İyundan başlayan dalğa: 7 bloger barəsində qiyabi həbs
Bu iş, xaricdə yaşayan fəallara qarşı bu ilin əvvəlindən davam edən daha geniş prosesin bir hissəsi kimi qiymətləndirilir.
İyun ayında Binəqədi Rayon Məhkəməsi Azərbaycandan kənarda yaşayan bir neçə bloger – İmaməddin Əlimanov, Süleyman Süleymanlı, Elşad Məmmədov, Məhəmməd Mirzəli, Qabil Məmmədov, Orxan Ağayev və Qurban Məmmədov barəsində Baş Prokurorluğun təqdimatlarını təmin edərək, onların barəsində qiyabi həbs qətimkan tədbirləri seçib.
Baş Prokurorluğun İstintaq İdarəsinin məlumatlarına əsasən, bu şəxslər barəsində müxtəlif ağır cinayət maddələri – dələduzluq, terrorçuluğa çağırış, kütləvi iğtişaşlara səsləmə və dövlət əleyhinə çağırışlar üzrə ittihamlar irəli sürülüb.
Yeni qiyabi həbs qərarları: Osmanqızı, Qafarov, Manafov
Son həftələrdə Baş Prokurorluq xaricdə yaşayan jurnalist və blogerlər – Sevinc Osmanqızı, Abid Qafarov və Beydulla Manafov barəsində də cinayət təqibi ilə bağlı məlumatlar yayıb.
Rəsmi məlumatlara görə:
- Jurnalist Sevinc Osmanqızı Cinayət Məcəlləsinin 220.2 (hakimiyyət nümayəndəsinin qanuni tələblərinə fəal şəkildə tabe olmamağa və kütləvi iğtişaşlara, habelə vətəndaşlara qarşı zorakılıq etməyə çağırışlar etmə) və 281.2-ci (dövlət əleyhinə yönələn açıq çağırışlar etməyə təhrik etmə-eyni əməllər təkrar və ya bir qrup şəxs tərəfindən törədildikdə) maddələri ilə ittiham olunur, barəsində qiyabi həbs qətimkan tədbiri seçilib və axtarış elan edilib.
- Bloqer Abid Qafarov eyni maddələrlə ittiham edilir; o da istintaqa gəlmədiyi üçün axtarışa verilib və Binəqədi Rayon Məhkəməsi onun barəsində qiyabi həbs qətimkan tədbiri seçib.
- Jurnalist Beydulla Manafov barəsində isə həm 281.2, həm də 283.1 (nifrət və düşmənçiliyin salınması, mediadan istifadə etməklə) maddələri üzrə cinayət işi aparılır, onun da barəsində qiyabi həbs qərarının qüvvədə olduğu bildirilir.
İstintaqa çağırılanlar arasında həmçinin mühacirətdə yaşayan tarixçi Altay Göyüşov, politoloq Ərəstun Oruclu, “Azadlıq” qəzetinin mühacirətdə olan baş redaktoru Qənimət Zahid, müxtəlif internet kanallarının təsisçiləri və digər ictimai-siyasi fəallar da var; bu şəxslərin bir çoxu haqqında da qiyabi həbs və ya axtarış qərarları çıxarılıb.
Manaf Cəlilzadə işi və İsveçrənin ekstradisiya rəddi
Baş Prokurorluq həmçinin xaricdə yaşayan bloger Manaf Cəlilzadə barəsində də cinayət təqibi aparır. O, Cinayət Məcəlləsinin 281.2-ci maddəsi ilə (dövlət əleyhinə yönələn açıq çağırışlar etməyə təhrik etmə-eyni əməllər təkrar və ya bir qrup şəxs tərəfindən törədildikdə) təqsirləndirilən şəxs qismində cəlb olunub və istintaqa çağırılıb; Azərbaycan tərəfi həmin şəxsin ekstradisiyası üçün müraciət göndərib.
İsveçrə Federasiyasının Ədliyyə Nazirliyi isə Azərbaycan Baş Prokurorluğunun Cəlilzadənin ekstradisiyası ilə bağlı sorğusunu rədd edib. Məlumatda qeyd olunur ki, bloger Azərbaycana təhvil verildiyi halda, işgəncə riski və ədalətli məhkəmə araşdırması hüququnun pozulması ehtimalı istisna olunmadığı üçün müraciət təmin edilməyib.
Hakimiyyətin mövqeyi: “Dövlət əleyhinə kampaniyalara hüquqi cavab”
Milli Məclisin deputatı Müşfiq Cəfərov bir müddət əvvəl “pravda.az”a açıqlamasında xaricdə yaşayan blogerləri “Azərbaycan əleyhinə qarayaxma kampaniyası aparmaqda” ittiham edib və bildirib ki, həmin şəxslərin ölkəyə gətirilməsi “qanunvericilik çərçivəsində” təmin olunacaq.
Baş Prokurorluğun rəsmi açıqlamalarında da qiyabi icraat və qiyabi həbs qərarlarının “dövlət təhlükəsizliyinə, konstitusiya quruluşuna və ictimai asayişə qarşı yönəlmiş əməllər”lə əlaqələndirildiyi, mediadan istifadə etməklə zorakılığa və iğtişaşlara çağırışlara dair iddialar
Tənqidçi mövqelər və siyasi qiymətləndirmələr
Mövzu ətrafında ictimai müzakirələrdə bir neçə fərqli mövqe formalaşıb:
- Müxalifət təmsilçiləri, hüquq müdafiəçiləri və bəzi siyasi şərhçilər qiyabi həbsləri və ardıcıl cinayət işlərini hakimiyyətin siyasi təzyiq strategiyası kimi dəyərləndirirlər; onların fikrincə, bu qərarlar həm xaricdəki tənqidçilərə, həm də ölkə daxilində ictimaiyyətdə qorxu mühiti yaratmağa hesablanıb.
- Hakimiyyətə yaxın siyasətçilər və rəsmi dairələr isə bu addımları “dövlətə qarşı yönəlmiş çağırışlara cavab” və “Azərbaycanı qaralama kampaniyalarına qarşı hüquqi mövqe” kimi təqdim edirlər.
İqtisadçı və ReAl Partiyasının Siyasi Komitəsinin sədri Natiq Cəfərli sosial şəbəkədə paylaşdığı mətndə, xaricdəki bəzi kəskin ritorikalı “söyüş blogerləri” ilə bağlı çıxarılan qərarların həm də hakimiyyətin öz maraqlarına xidmət edən strateji alət ola biləcəyini iddia edib. O, ümumi formada dörd arqument irəli sürərək, qiyabi həbs və axtarış qərarlarının:
- real ekstradisiyadan çox həmin şəxslərin Avropada qalmasını təmin etdiyini,
- Avropa cəmiyyətinə tam inteqrasiya olunmayan, hüquqi statusu zəif olan bəzi mühacirlərə əlavə qoruma yaratdığını,
- bu blogerlərin müxalifətin imicini zədələyən kompromatlar yaymaqla faktiki olaraq hakimiyyət üçün faydalı funksiyanı yerinə yetirdiyini,
- bu səbəbdən onların fəaliyyətinin müəyyən hallarda hakimiyyət daxili qrupların maraqları ilə kəsişə biləcəyini qeyd edib.
Mühacirətdə olan bloger Qabil Məmmədov isə Meydan TV-yə açıqlamasında bu iddiaların böyük bir qismini əsassız sayıb, lakin “qismən həqiqət payı” olduğunu istisna etməyib. Onun sözlərinə görə, barəsində və digər blogerlər haqqında açılan cinayət işləri söyüş ritorikası ilə deyil, terrorçuluq, dələduzluq, hakimiyyət nümayəndələrinə müqavimət kimi maddələrlə əsaslandırılır və siyasi motivli hesab olunur.
Siyasi şərhçi, III Respublika Platformasının qurucu heyət üzvü Elman Fəttah isə qiyabi həbs qərarlarını “avtoritar sistemlərin tipik strategiyası” kimi şərh edərək, bu mexanizmin həm daxildə xof yaratmaq, həm də dərhal nəticə verməyəcəyi məlum olsa belə, beynəlxalq müstəvidə legitimlik görüntüsü formalaşdırmaq üçün istifadə olunduğunu bildirir.
Bu şərhlər rəsmi qurumlar tərəfindən şərh edilməyib; Baş Prokurorluq materiallarında ittihamların yalnız cinayət-prosessual, hüquqi müstəvidə əsaslandırıldığı göstərilir.
Hüquqi baza: qiyabi icraat mexanizminin genişlənməsi
Hüquqşünas Fariz Namazlı xatırladır ki, 2023-cü ilin dekabrında Cinayət-Prosessual Məcəlləyə edilən dəyişikliklər hüquq-mühafizə orqanlarına xaricdə yaşayan şəxslər barəsində qiyabi icraat aparmaq, ittiham aktı tərtib edib işi məhkəməyə göndərmək və hökm çıxartmaq imkanı verib. Bu mexanizm, daha sonra ekstradisiya sorğularının əsaslandırılması üçün əlavə hüquqi baza kimi istifadə olunur.
Hüquqşünas Ruslan Əliyev isə qeyd edir ki, Avropa ölkələrinin ekstradisiya qərarları siyasi motivli hesab edilən işlərdə adətən mənfi olur və bu cür qiyabi proseslər “daha çox siyasi təzyiq aləti” kimi qalır; istintaq orqanlarının izahat və digər prosessual hərəkətləri xaricdə də alternativ yollarla həyata keçirməsi nəzərdə tutulur.
Hazırda isə…
Bakı Ağır Cinayətlər Məhkəməsində Tural Sadıqlı, Qurban Məmmədov, Elşad Məmmədov, Süleyman Süleymanlı, Orduxan Teymurxan, Orxan Ağayev və Rəfael Piriyev barəsində qiyabi məhkəmə davam edir; növbəti iclas yaxın günlər üçün təyin olunub.
Binəqədi Rayon Məhkəməsi və Baş Prokurorluq Sevinc Osmanqızı, Abid Qafarov, Beydulla Manafov və digər jurnalist, politoloq və fəallar barəsində çıxarılan qiyabi həbs və axtarış qərarlarının qüvvədə olduğunu açıqlayır.
İsveçrənin Manaf Cəlilzadə ilə bağlı qərarı və digər Avropa ölkələrinin mövqeyi isə gələcək ekstradisiya sorğularına presedent kimi göstərilir.
Xaricdə yaşayan azərbaycanlı bloger və fəalların bir hissəsi ittihamları rədd edir və prosesləri siyasi motivli sayır, hakimiyyət nümayəndələri isə bu mövqeni qəbul etmir və qərarların “yalnız qanunvericiliyin tələblərinə uyğun” qəbul edildiyini bildirirlər.
