Hesabat müəllifləri qeyd edirlər ki, vətəndaş cəmiyyətinin söz azadlığı olmalı və insan hüquqları qorunmalıdır
Dünyanın aparıcı iqlim ekspertlərindən ibarət qrup bildirib ki, Yer kürəsinin bir çox “həyati əlamətləri” rekord həddə çatıb ki, bu da bəşəriyyətin gələcəyinin təhlüklədə olduğunu göstərir.
2023-cü ildə 35 həyati əlaməti qiymətləndirən, – bura karbon dioksid səviyyələri, eləcə də əhalinin sayı daxildir, – bunlardan 25-nin qeydə alındığından daha pis olduğunu aşkar edən hesabatda elm adamları cəmiyyətin çöküş ehtimalını araşdırır. Onların fikrincə, bu, “iqlim böhranının kritik və gözlənilməz yeni mərhələsinə” işarə edir.
Yeni hesabatda deyilir ki, COP29 qlobal iqlim sammitinə ev sahibliyi edən Azərbaycanda növbəti onillikdə qalıq qaz hasilatının əhəmiyyətli dərəcədə genişlənməsi müşahidə olunacaq. Müəlliflər bildiriblər ki, kritik danışıqlar “dünyanı qalıq yanacaqlara bağlı saxlamaqda maraqlı olanlar” tərəfindən idarə olunmamalıdır.
“The Guardian” yazır ki, Azərbaycanın dövlət neft-qaz şirkəti SOCAR və tərəfdaşları ölkənin illik qaz hasilatını bugünkü 37 milyard kubmetrdən 2033-cü ilə qədər 49 milyard kubmetrə çatdırmaq niyyətindədirlər. SOCAR həmçinin bu yaxınlarda 2026-cı ilə qədər Avropa İttifaqına qaz ixracını 17% artırmağa razılaşıb.
Məqalədə qeyd olunur ki, noyabrın 11-də başlayacaq COP29 sammiti elm adamlarının rekord karbon qazı emissiyalarının davam etməsinin “bəşəriyyətin gələcəyinin tarazlıqda qalması” mənasını verdiyini söylədiyi bir vaxta təsadüf edir.
Beynəlxalq Enerji Agentliyi bildirib ki, 2021-ci ildəki CO2 emissiyaları 2050-ci ilə qədər sıfıra endirilərsə, yeni qalıq yanacağı olmamalıdır.
Hesabatda deyilir ki, 2023-cü ildə ARDNŞ kapital xərclərinin 97%-ni neft və qaz layihələrinə ayırıb. Şirkət külək, günəş və karbon tutma texnologiyalarına investisiya vəd edən Azərbaycan COP29-a ev sahibliyi edəndən bir neçə həftə sonra “yaşıl enerji bölməsi”ni işə salıb. Lakin hesabata görə, SOCAR-ın bərpa olunan enerji mənbələri marjinal olaraq qalır.
Azərbaycanın iqlim fəaliyyət planı sentyabrda “Climate Action Tracker” (CAT) tərəfindən “kritik dərəcədə qeyri-adekvat” olaraq qiymətləndirilib. CAT analitikləri bildiriblər ki, Azərbaycan iqlim hədəflərini yüngülləşdirən kiçik ölkələr sırasındadır və ölkə mədən yanacaq istehsalını iki dəfə artırır.
Hesabatda Azərbaycan və SOCAR insan haqlarının pozulmasında ittiham olunub. Müəlliflər bildiriblər ki, iqlim böhranına qalib gəlmək üçün vətəndaş cəmiyyətinin söz azadlığı olmalı və insan hüquqları qorunmalıdır.
“SOCAR-ın Azərbaycan iqtisadiyyatında əsas rolunu və ölkənin siyasi elitası ilə sıx əlaqələrini nəzərə alsaq, onun təsiri, şübhəsiz ki, Bakıda keçiriləcək iqlim danışıqları zamanı hiss olunacaq”, – Almaniyanın “Urgewald” qeyri-hökumət təşkilatından, hesabatın aparıcı müəllifi Regina Rixter bildirib.
“COP29-a hazırlaşarkən özümüzə sual verməkdən başqa iş bacarmırıq: Toyuq evinə tülküyə cavabdehlik vermişikmi?” – Rixter deyib.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev apreldə keçirilən iqlim konfransında deyib:
“Neft və qaz yataqlarının olması bizim günahımız deyil. Bu, Allahın bir hədiyyəsidir”.
Məqalədə xatırlanıb ki, SOCAR-ın idarə heyətini Əliyev təyin edir və 2003-cü ildə atasının yerinə ölkə Prezidenti olana qədər SOCAR-ın vitse-prezidenti idi.
Azərbaycanın ekologiya və təbii sərvətlər naziri Muxtar Babayev COP29-a rəhbərlik edəcək.
O, bundan əvvəl 2018-ci ilə qədər 26 il SOCAR-da çalışıb. SOCAR-ın prezidenti Rövşən Nəcəf COP29-un təşkilat komitəsindədir.
Qaz hasilatı və Azərbaycanın enerji keçidi ilə bağlı suala cavab verən COP29 sözçüsü deyib:
“Azərbaycan Rusiyadan tədarükün kəsilməsindən sonra Avropanın tədarükün artırılması tələbinə cavab olaraq qaz tutumuna sərmayə qoyur. Bu, enerji keçidinin ədalətli və nizamlı olmasını təmin etmək zərurəti ilə razılaşan BMT-nin qlobal icmalına uyğundur”.
Qlobal araşdırma belə nəticəyə gəlib ki, dünya qlobal istiləşməni dayandırmaq yolunda deyil və “istixana qazı emissiyalarında təcili və dərin azalmalara” ehtiyac var.
COP29-un sözçüsü vurğulayıb:
“Azərbaycan yaşıl enerjinin aparıcı təchizatçısına çevrilmək öhdəliyinin bir hissəsi olaraq bol günəş və külək resurslarını intensiv şəkildə inkişaf etdirir”.
Nə SOCAR, nə də Azərbaycanın Xarici İşlər Nazirliyi “Guardian”ın şərh sorğusuna cavab verməyib.
“Urgewald” və “CEE Bankwatch” tərəfindən hazırlanan yeni hesabatda deyilir ki, Azərbaycan yaxın onillikdə qaz hasilatını üçdə bir artırmağa hazırlaşır, qalıq yanacaq şirkətləri ölkənin qaz yataqlarına 41,4 milyard dollar (31,9 milyard funt sterlinq) xərcləyəcəklər. Hesabata görə, təkcə SOCAR 2022-2024-cü illər arasında yeni neft və qaz kəşfiyyatlarına təxminən 300 milyon ABŞ dolları xərcləyib.
Təhlil sənayenin aparıcı təchizatçısı olan “Rystad Energy” şirkətinin məlumatlarına əsaslanır. Buraya cari qaz hasilatı, işlənməsi üçün təsdiq edilmiş yeni ehtiyatlar və digər məlum resurslar daxildir. Gözlənilən qaz hasilatının məşəldə yandırılması Böyük Britaniyanın illik emissiyalarından iki dəfə çox olmaqla, təxminən 780 milyon ton CO2 yaradacaq. Alimlər yeni ehtiyatlar kəşf etmək əvəzinə, 2021-ci ildə belə qənaətə gəliblər ki, qlobal istiləşməni 1,5°C-ə qədər məhdudlaşdırmaq üçün mövcud qaz ehtiyatlarının çoxu yerdə qalmalıdır.
SOCAR, BP, “TotalEnergies”, Rusiyanın neft nəhəngi “Tatneft” və Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin “Adnoc” dövlət neft şirkəti də daxil olmaqla dünyanın ən böyük qaz yanacaq şirkətləri ilə tərəfdaşlıq edir.
“Banking on Climate Chaos” koalisiyasının araşdırmasına görə, SOCAR, həmçinin 2021-2023-cü illər arasında 6,8 milyard dollar kredit və anderraytinq olmaqla, iri beynəlxalq qurumlardan əhəmiyyətli maliyyə dəstəyi alır.
