“Bundan sonra İlham Əliyevin ailəsindən kiməsə hakimiyyəti ötürəcək qədər müddəti olmayacaq”
Rusiya Kəşfiyyat Xidmətinin rəhbəri Sergey Narışkinin Azərbaycana səfəri bir sıra suallar doğurdu. Rusiya tərəfinin yaydığı məlumatda bəzi ifadələr, ardınca başda ABŞ olmaqla Qərb-Azərbaycan münasibələrində gərginlik yeni mərhələyə qədəm qoydu. Beləliklə, daxili və xarici siyasətlə bağlı suallarımıza Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasının sədri Əli Kərimlidən cavab almağa çalışdıq.
– Əli bəy, Rusiya Kəşfiyyat Xidmətinin rəhbəri Sergey Narışkinin Azərbaycana səfəri ilə bağlı yayılan rəsmi məlumatda “sistemdənkənar müxalifət” ifadəsi işlədib. Bu ifadə ilə AXCP-ni nəzərdə tutduğunu bildirmişdiniz. Ancaq Fuad Qəhrəmanlı yazıb ki, “biz sistem müxalifətiyik, sistemdənkənar deyilik, rejimdənkənarıq”. O zaman sual yaranır: hansınız haqlısınız, siz, yoxsa Fuad bəy?
– Burada bir ziddiyyət yoxdur, Fuad bəy bir az politoloji söhbət edib. Siyasi sistem anlayışı var, politoloji olaraq bütün partiyaların hamısı siyasi sistemin elementidir. Fuad bəy də bu mənada deyib. Ancaq “sistemdənkənar” söhbətini avtoritar rejimlər, xüsusilə Rusiya özü üçün kəşf edib və elmi əsası yoxdur. Nəzərdə tutulur ki, hakimiyyətlə əməkdaşlıq etməyən, hakimiyyətin formalaşdırdığı seçki komissiyalarında, parlamentdə təmsil olunmayan, yəni bunu qanunverici orqana və yerli özünüidarəetmələrə yaxın buraxılmayan müxalifət haqda Rusiya tətbiq edib. Azərbaycan leksionunda bu söz geniş işlədilmir, biz “prinsipal müxalifət” deyirik. Bu mənada Fuad bəy onu nəzərdə tutur ki, hələ qeydiyyatımız var, politoloji olaraq bütün siyasi partiyalar siyasi sistemi formalaşdırır. Ancaq biz mahiyyətə baxırıq, demirəm ki, bu, yalnız AXCP-yə aiddir, hökumət daha çox bizimlə məşğul olduğundan öz adımdan danışıram. Başqasının adından söyləsəm ki, filan partiya da sistemdən kənardır, xətrinə dəyər ki, yox, mən sistemin içindəyəm. Bəli, bu gün Azərbaycan hakimiyyəti bizi sistemdən kənar görür, əslində, qeydiyyatımız da formallaşıb. Əgər qurultay keçirməyə, bank hesabı açmağa imkan vermirlərsə, deməli, mövcud olan qeydiyyatımız da de-yure qalıb, de-fakto o da yoxdur. Uzun müddətdir, məni AXCP sədri kimi tanımırlar, partiyanın dövlət qeydiyyatında olmağının imtiyazından istifadə edə bilmirik. Bu mənada Azərbaycan hökuməti bizi sistemdən kənarda qoyub, sistem də o qədər eybəcərdir ki, onun tərkib hissəsi olmaq istəmirik. Xüsusilə həmin ifadə Azərbaycana şamil ediləndə, o da ehtiva olunur. Axı İlham Əliyev özü yeni siyasi konfiqurasiya yaratdığını elan etmişdi və demişdi ki, həmin siyasi konfiqurasiyaya daxil olmayanlar məhv olacaqlar.
Fikir verin, dövlət qeydiyyatı olmayanlar, Konstitusiyanı qəbul etməyənlər söyləmir. Biz də o siyasi konfiqurasiyada yoxuq, olmaq fikrimiz də yoxdur. Ona görə bilirik ki, Narışkin də, Əliyev də, Azərbaycanın xüsusi xidmət orqanları da bizə sistemdən kənar kimi baxırlar. Amma politoloji olaraq biz nəinki siyasi partiyayıq, bu dövlətin qurulmasında iştirak etmişik, iqtidarda olmuşuq. Belə bir partiyanı politoloji olaraq siyasi sistemin kənarında qeyd etmək düzgün deyil.
– Narışkinin səfərindən sonra həbslərin yeni dalğasının olacağı qeyd olunur, siz də bunu istisna etmirsiniz. Bu baxımdan hökumətin repressiyaları nə qədər davam edə bilər, gözləntiniz nədir, proses tam şəkildə azad, alternativ medianın, siyasi qüvvələrin sıradan çıxarıldığı ana qədər gedəcək, yoxsa uzun çəkməyəcək?
– Əslində, repressiyaların böyük hissəsi arxada qalıb, Əliyev bu istiqamətdə çox şey edib. Kiçik bir ölkədə 300 nəfərdən çox adam repressiyaya məruz qalıbsa, bu, o deməkdir ki, Azərbaycanda repressiyanın miqyasi Rusiyadan da çoxdur. Rusiya 150 milyon, Azərbaycan 10 milyon əhalisi olan ölkədir, 15 dəfə çoxdurlar. Əgər Rusiyada hər milyona 4 siyasi məhbus düşürsə, bizdə hər milyona 30 siyasi məhbus düşür. Azərbaycanda Narışkinsiz də İlham Əliyev və onun repressiya aparatı hər şey edib. Azərbaycanda tutulması mümkün olan adamların böyük əksəriyyəti həbs edilib. İndi Azərbaycan repressiya baxımından elə bir mərhələyə çatıb ki, tam Belarus standartına daxil olmaq üçün çox xırda bir sərhəd qalıb. Deməli, Belarus standartı ilə Azərbaycanı fərqləndirən 3-4 faktor qalıb.
– Ancaq Belarusda xeyli siyasi məhbus azad edildi…
– Bilirəm, amma yenə də qalanı çoxdur. Belarus repressiya baxımından irəlidədir, mindən artıq siyasi məhbus var, Lukaşenko 78 nəfəri buraxıb. İndi Azərbaycanı Belarus standartına otuzdurmaqdan ötrü 3-4 addım qalıb.
– Hansı addımlardır?
– İlk növbədə AXCP-nin varlığıdır. Biz evlərdə, məhkəmələrdə toplaşırıq, bu da müəyyən bir siyasi fəallıqdır və Belarus mənzərəsini pozur. Ona görə də AXCP sıradan çıxarılmalıdır və bunun üçün də azı bir neçə yüz adam həbs edilməlidir. Xalq Cəbhəsinin sıradan çıxarılması onlarla adamın həbsi ilə də başa gəlmir. İndiyə qədər 50-60 məhbusumuz olub, bu gün 12 nəfərdir. İkincisi, təqribən 15-20 nəfər vətəndaş cəmiyyətindən adam qalıb ki, onlar hökumətin qaydalarını qəbul etməyiblər, bir o qədər də jurnalist. Bütün bunların hamısı həbs edilsə və məhkəmələrin qarşısındakı toplantılar da yığışdırılsa, Azərbaycan olur Belarus. Lakin Belarusun bədəli var. Bizi dinləyənlər sual edər ki, niyə Əliyev bunu etmir, cəmi 300-400 nəfər də həbs etməklə tamamilə Belarus standartı ola bilər. Məhz demokratiyanın əlamətləri sayəsində Əliyev və hökuməti sanksiyalardan yayına bilib. Halbuki, bir gün içində də fiziki baxımdan Belarus standartını tətbiq edə bilər. Beləliklə, bu, baş versə, Azərbaycanı heç kim sanksiyalardan qoruya bilməz. Ancaq bizə rəhm etdiyinə görə yox, sadəcə, hökuməti sanksiyalara salmamaqdan ötrü bir az pauza ediblər.
– Əli bəy, həbsinizi real sayırsınızmı və həbs təhlükəsinin real olduğu halda partiyanın taleyi necə olacaq? “B”, “C” planı hazırlanıbmı və bu həbs özünüz və partiyanız üçün neqativ, pozitiv nə vəd edir?
– Həbsimi real sayıram, amma labüd saymıram. Yəni hesab etmirəm ki, mütləq həbs olunacam, amma real sayıram. Məni yaxşı tanıyanlar bilir, həmişə pis variantlara hazırlaşıram. Prinsipcə, həbs oluna bilərəm, partiya da buna uzun müddətdir hazırlanıb. Indi yox, xeyli müddətdir partiyanı buna hazırlamışam. Bu gün yayılan beynəlxalq hesabatda Saleh Rüstəmliyə Baş Mütəşəkkil Cinayətkarlıqla Mübarizə İdarəsində 2018-ci ildə verilən işgəncədən söhbət gedir. Saleh Rüstəmli Böyük Britaniya mediasına deyir ki, bu işgəncələr vasitəsilə ondan Əli Kərimlini həbs etmək üçün ifadə almaq istəyirdilər. Saleh Rüstəmli belə işgəncələrə məruz qalan 10 adamdan biridir. Deməli, mən həbs olunmaq təhlükəsini bildiyimdən partiya strukturlarını buna hazırlamışam. Birincisi, partiyanın idarə edilməsində rolumu minimuma endirmişəm. Kənardan aparılan kampaniyada hər şeyi mənim idarə etməyim fikri doğru deyil. Sadəcə, AXCP-də həmfikirlər olduğundan harmoniya var. Biz kənardan vahid komanda kimi görünürük, ona görə elə təəssürat yaranır ki, kimsə nizamlayır. Xeyr, elə deyil. Əksinə, neçə illərdir partiyanın strukturlarının üzərinə məsuliyyət götürməsinə nail oluram. Onlara açıq deyirəm ki, hər zaman həbs ehtimalım var. Ona görə partiyanın əsas strukturu rayon təşkilatlarıdır, bu qurumlar partiyanın onurğasıdır. Rəyasət Heyəti isə partiyanın beynidir. Hər bir rayon təşkilatı avtonomdur və vəziyyətə hazırdırlar. Onların heç birində seçkilər haqqında partiya rəhbərliyində xəbər olmaz. Rəyasət Heyətinin 20 üzvünün heç biri deyə bilməz ki, filan rayonda seçkilərin nəticələri belə olacaq. Bu isə onların sərbəst hiss etmələrinə təsir edən amildir. Rəyasət Heyətində yetkin siyasətçilər formalaşıb, 50 faizi də keçmiş siyasi məhbuslardır, yəni sınaqdan keçiblər. Əminəm ki, rayon təşkilatları, Rəyasət Heyəti, Qadınlar Şurası, Gənclər Təşkilatı, – bütün strukturlar mənsiz də fəaliyyətlərini kollegial qaydada davam etdirəcəklər, çünki onları buna hazırlamışam. Faktiki, onlardan bununla bağlı söz də almışam.
– Bu planların tərkib hissəsi olaraq həbs dövründə sizi sədr kimi əvəzləyəcək şəxs müzakirə olunubmu, yoxsa bu tip məsələlər müzakirə edilmir?
– Mən həbs olunuram da, öldürülmürəm ki…
– Başa düşürəm, Allah etməsin, yəni demək istəyirəm ki, sədr kimi sizə əvəz edəcək şəxs olacaqmı?
– Mən həbsxanada olanda sədr səlahiyyətlərimi itirirəm? Mən məktublar yazacam, müraciətlər göndərəcəm, hələ beynəlxalq media ilə işləməyə indi başlamışam, həbs olunsam, daha yaxşı işləyəcəm.
– Elçibəy Kələkidə olanda, I müavin kimi siz onu əvəz edirdiniz. İndi partiyada bu post yoxdur. Ona görə sizi əvəz edəcək şəxs məlumdurmu və ümumiyyətlə, bu məsələ müzakirə edilibmi?
– Xeyr, əvvəla, sədr kimi səlahiyyətlərimi saxlayacam. İndiki müasir texnologiyalar şəraitində həm partiya, həm də Azərbaycan, dünya ictimaiyyəti ilə kommunikasiyam olacaq.
– Bəs onu da kəssələr…?
– Əgər onu da kəssələr, mümkündür, ağıl ağıldan üstündür, kollegiallıq prinsipi var, partiyanın Rəyasət Heyətində daxili konsensus var, bütün qərarlar kollegial qaydada qəbul ediləcək. Əgər kommunikasiya kəsilsə, kollegial qaydada müəyyən işlər tapşırılacaq. Məsələn, kimsə səfirliyə getməlidir, onu bir nəfərə həvalə edəcəklər. Əgər qurultayımızı keçirsək, sonra Məclisin sədri legitim olacaq. İndi bizə köhnə qurultayla bağlı problem yaradıblar. Yəni məclisin sədri də partiyanın adından məktublar göndərə biləcək.
–Bütün bunlardan belə çıxır ki, sizi hələ yerinizə kimisə sədr görmək istəmirsiniz. Amma Elçibəy sizi hazırlamışdı da…
– O başqa situasiya idi…
– Bəli, indi daha təhlükəli situasiyadır.
– Bəli, daha təhlükəlidir.
– Ona görə hazırlamaq lazım deyilmi?
– Burda başqa məsələ var. Yadınıza gəlirmi, elə bir dövr oldu ki, mənim ümumiyyətlə, müavinim yox idi. Niyə yox idi, gördüm ki, onların hamısı həbs olunur, üçünü həbs edəndən sonra müavin təyin etmədim. Elə bir repressiv mühitdir ki, təyin edirəm, Əliyev həbs edir. Ondan sonra təyin etməyib, kollegiallığa buraxdım, 20 nəfərin arasında olsun. Bu, obrazlı desək, “Dədə Qorqud” filmində Burla xatunu axtaranda, hamısı deyir “mənəm, mənəm…”. Əgər məni həbs edə bilirlərsə, o zaman müavini də həbs edə bilərlər. Bu mənada niyə bir nəfərin üzərində bu işləri qurmalıyam?! Yox, mən olmayanda, o zaman qurultay toplaşıb həmin şəxsi seçəcək. Amma hələ məndən asılıdırsa, hesab edirəm ki, həbs olunacağım təqdirdə, 90 faizin üzərində kommunikasiya imkanım qalacaq, olmayanda isə kollegial idarəetmə olacaq. Əgər məni həbs edə biləcək hökumət varsa, həbsdə komunikasiyamı kəsə biləcək hökumət varsa, o mənim birinci müavinimi bir gündə götürər.
– Son vaxtlar Prezidentin oğlu Heydər Əliyevlə bir sıra tədbirlərə və müşavirəyə qatılması, cəmiyyətə belə fikir yaratdı ki, növbəti varis odur. Gerçəkdənmi hökumətin belə planı var?
– Məncə, Əliyev o mesajı çatdırmaqdan ötür belə addım atır ki, heç bir idarəetmə, siyasət təcrübəsi olmayan bir gənci dövlət tədbirlərində gəzdirdiyinə görə siz də mənə varis sualını verəsiniz ki, o varis ola bilər, yoxsa yox. Çünki o özü yaxşı xatırlayır ki, onun özünün ictimai rəyə gəlməsini xeyli dərəcədə müxalif media hazırladı. O varis planı deyə-deyə adamları buna hazırladılar.
– Necə ki, X günü deyirdilər…
– Bəli, əslində, bunlar cəmiyyəti ona hazırlamaq demək idi. İndi ondan soruşsan ki, varis hazırlayırsan, cavab verəcək ki, yox.
– Heydər Əliyevə də oxşar sualı vermişdilər, təkzib etmişdi…
– Aha, amma istəyirlər ki, biz onu legitimləşdirək. Bu, rüsvayçılıqdır, nəyini legitimləşdirəcəyik? Deməli, həyat yoldaşını Birinci vitse-prezident təyin etməsi birinci rüsvayçılıq idi, atasından hakimiyyəti miras almağı başqa bir rüsvayçılıq idi, indi də övladına hakimiyyəti ötürməyi çalışması Azərbaycanı orta əsrlərə qaytarır. Azərbaycan xalqının buna münasibəti birmənalı olmalıdır, elə belə məsələ deyil. Mən hesab edirəm ki, bundan sonra İlham Əliyevin ailəsindən kiməsə hakimiyyəti ötürəcək qədər müddəti olmayacaq, ona görə də belə müzakirələrə qatılmıram.
– Deməli, siz bunu real saymırsınız?
– Yox, hesab etmirəm, bu ailə hakimiyyətinin uzun müddəti qalıb ki, hələ estafeti də bir-birlərinə ötürəcəklər.
– “Turan” İA-nin direktoru Mehman Əliyev rəsmi monarxiyadan yazdığı üçün bu sualın üzərində dayanıram.
– Xeyr, Mehman Əliyev başqa kontekstdə demişdi, özü ilə danışmışdım, onunla da razı deyiləm, yersiz idi. Amma indiki məsələ tamam başqadır.
– 90-cı illərdə İlham Əliyevin hakimiyyətə gəlməsi barədə fikirlər səslənəndə, siz də daxil müxalif partiyaların liderləri bunu fantaziya sayır, gülüşlə qarşılayırdı. Əksinə, fantaziya reallığa çevrildi, Əliyevlər sülaləsi möhkəmləndi, indi də mümkün olmadığını deyirsiniz, yanılacaqsınızmı?
– Məncə, yox. Çünki indi tamamilə fərqli situasiyadır.
– Nədən ibarətdir fərqlilik?
– Əvvəla, hökumət Azərbaycan xalqını hesabdan silib, qorxutduğu üçün bu gün özünü ifadə edə bilmir. Amma xalq xalqdır, sabah kiçik bir imkan tapan kimi görəcəksiniz ki, onun içindəki hisslər meydana necə çıxacaq. Azərbaycan xalqı yarım əsrdən artıq bir ailə tərəfindən idarə olunmaqdan bezib. İlk fürsətdəcə tək adam, ailə hakimiyyətindən qurtulacaq. Azərbaycan xalqının mütləq əksəriyyəti istəmir ki, ölkə seçilməyən bir ailə tərəfindən idarə olunsun. İkincisi, bütün dünya tək adam hakimiyyətləri, diktatorları, avtoritar liderləri, hakimiyyəti övladına ötürən şəxslərin haqqında hansı dillə danışırlar? 90-cı illərdə belə şeylər yox idi. İndi tamamilə avtoritar rejimlər mühasirə vəziyyətindədirlər. Onlar elə bir durumdadır ki, qapalı dairədən kənara çıxa bilmirlər. Onların hamısının güvəndiyi Putinin oktyabrın 7-də ad günü idi, təbrik etməyə 6-7 nəfər tapıldı. Bütün dünya bunlardan qaçır, adam artıq qorxusundan xarici səfərlərə gedə bilmir. Tək adam hakimiyyəti quranların sıraları hər gün seyrəlir və seyrələcək. Ona görə nə Azərbaycan xalqını qorxutmaq lazım deyil, nə də dünyanın mövcud gedişatı imkan verəcək ki, daha sonsuzluğa qədər Azərbaycanda ailə hakimiyyəti olsun.
– Hökumətə sanksiyalar barədə fikrinizi bilmək istərdim, nələr baş verə bilər ki, Azərbaycana qarşı qadağalar tətbiq olunsun?
– Mən Qərbin adından danışa bilmərəm. Yalnız ehtimallarımı deyəcəm. Hesab edirəm ki, hakimiyyətə hansı hərəkətlərinin ciddi sanksiyalara səbəb olacağı deyilib. Biri haqqında açıq danışacam, çünki bu, milli marağımızdır. Görürəm ki, Putinin istədiyi Zəngəzur avantürasına Bakı qoşulsa, Azərbaycana qarşı həm ağır sanksiyalar qoyulacaq, həm də Ermənistana müasir silahlar veriləcək. O müasir silahlar da millətimin övladlarını qanına qəltan edəcək. İndi mən də bu barədə susub danışmayım ki, İlham Əliyevə pis olsun, xalqımız da qırılsın və sanksiyalar da qoyulsun? Xeyr, mən elə siyasətçi deyiləm və olmayacam. Ona görə də xəbərdar edirəm ki, Azərbaycan bu dəhşətli ssenariyə girməməlidir. Məncə, hakimiyyətə də bu məsələnin mesajını dəqiq çatdırıblar, ona görə də o yolda bir dönmək oldu, əks təqdirdə, tamam fərqli gedişat olacaqdı. Bir daha deyirəm, əgər Azərbaycan Rusiyanın istədiyi ssenariyə girsə. Nə var, həmin yola Rusiyanın Federal Təhlükəsizlik Bürosunun sərhədçiləri nəzarət etsin. Heç kim həmin torpağın bizim olduğundan danışmır, onsuz da olmayacaq. Əgər indiki dövrdə Almaniya, Türkiyə, Böyük Britaniya kimi ölkələr keçmiş torpaqlarının davasını çəkə bilmirlərsə, kimdir Azərbaycana keçmiş torpaq davasına imkan verən? Bunu artıq başa salmışıq ki, Zəngəzur və digər tarixi ərazilərin bizim tərəfimizdən özümüzə qaytarılması real deyil, bu, uşaq başı aldatmaqdır. Ancaq indi o qalıb ki, yox, həmin əraziyə Rusiyanın sərhədçiləri nəzarət etsin? Rusiyanın sərhədçilərinin nəzarəti yaxşı olsaydı, 90-cı illərdə Azərbaycan o boyda xərc ayırıb BTC-ni çəkməzdi. Var idi də Bakı-Novorossiyski, hazır boru xətti idi. Niyə görə Elçibəy devriləndən sonra da Heydər Əliyev o yolu getdi? Çünki elementar düşüncəsi olan adam başa düşür ki, Azərbaycana ən böyük problem Rusiyadandır. Sən necə özünün “qan arteriyalar”ından birini, orta dəhlizin aparıcı qolunu Rusiyaya tapşıra bilərsən? Əslində, Orta Dəhlizin fəlsəfəsi odur ki, o Rusiyadan yan keçməlidir. İkincisi, Azərbaycan insan hüquqları baxımından uçurumun kənarındadır, Belarusa yaxındır, o addımı da atsa, sanksiyalar olacaq. Amma bütün bunlar ehtimaldır. Hökumət özünü Rusiyaya münasibətdə çox pis aparır, Bortnikov, Narışkin, hələ Zaxarovanın da Azərbaycana təlimat verməsinə imkan yaradırlar. Özü də hansı leksikonla, “Qərbi ordan rədd edin”. Ancaq Əliyev bunlara baxmayaraq körpüləri tam qoparmır, paralel olaraq Brüssel prosesi Vaşinqton prosesi ilə əvəz olunub. Deməli, Əliyev də başa düşür ki, Makron başqa, ABŞ, Böyük Britaniya, Almaniya tamam başqa. Yəni repressiyalara baxmayaraq, bu ölkələrlə ipləri tam qoparmayıblar. Başa düşürlər ki, həmin iplərin tam qoparılması sanksiyanı labüdləşdirər.
– Lakin bir detal var, İlham Əliyev Cəbrayıl rayonunda ABŞ əleyhinə danışdı, konkret dövlət katibi Blinkenin adını çəkdi. Bu, bir ilk idi, yəni ölkə başçısı həmişə Avropa Birliyini hədəfə alırdı, ABŞ-la bağlı belə sərt ifadə olmamışdı və bu, Narışkinin Bakı səfərindən 1 gün sonra oldu. Nə baş verir Vaşinqton-Bakı münasibətlərində?
– Temperatur qalxır. Əslində, konqresmenlərin müraciəti sanksiyanın ilkin addımıdır, Əliyev də bunu hiss edib. Bundan əvvəl də ermənipərəst konqressmen “Artsax”ın bərpası haqda bir şey yazmışdı, ciddi deyildi. Ona görə dedim buna xüsusi münasibət göstərməyə dəyməz. Lakin 60 konqressmenin müraciəti ciddi söhbətdir, bir az da işləsələr, Konqresdə bunu əksəriyyətin mövqeyinə çevirə bilərlər. Bu mənada Əliyev həmin müraciəti sanksiyanın addım səsi kimi başa düşdü. Onun çıxışı da özünəməxsus şantajdır, indidən ona sərt münasibət sərgiləyir ki, növbəti addımı atmayın, onda bütün iplər qopacaq. Yəni sanksiyadan özlərini qorumaq üçün qaldırılmış hay-küydür, isterik reaksiyadır ki, biz də üzümüzü çevirəcəyik, Belarus, Venesuala olacağıq… Axı olub kimə nə edəcəksiniz?!
– Amma məsələ ondadır ki, ABŞ başqa olmaqla Qərbin Azərbaycanla iqtisadi əlaqələri qalır. Politoloq Rasim Musabəyov deyir ki, hakimiyyətə Pentaqondan, kəşfiyyatdan dəstək var. Deməli, Qərb də bütün iplərin qırılmasını istəmir…
– Əlbəttə. Almaniya, Böyük Britaniya, Yaponiya, Polşa, Cənubi Koreya kimi ölkələr təhlükəsizlikdən narahatdırlar və bu sahəyə 100 milyardlarla əlavə vəsait ayırırlar. Azərbaycan “barıt çəlləyi”nin üstündə oturub, amma o qədər məsuliyyətsiz siyasət aparır ki, yeganə normal müttəfiqimiz Türkiyə ilə münasibətləri soyuyub. NATO ölkəni ətrafdakı bəladan qoruya bilər, amma onunla da münasibətlər savaş halında. Avropa Birliyi, ABŞ qolundan tuta bilər, onlarla da münasibətlər çox pisdir. Son iki həftədə İranın neçə rəsmisi Azərbaycanı hədələyib? Bəs iki il əvvəl əziz xələf müttəfiqləri Rusiya siyasətçiləri demirdilər ki, Xəzərdəki neft platformalarına taktiki nüvə silahı atarıq? Avropa dövlətlərindən Azərbaycanı kim hədələyəcək, Niderland, Portuqaliya bölgəyə qoşun çıxarasıdır? Azərbaycana təhlükə qonşulardan gələ bilər, onlardan da bizi kim qoruyar, ABŞ başda olmaqla Qərb dövlətləri və Türkiyə. Sanki Azərbaycanın məsuliyyəti Əliyev hökumətinin məsuliyyəti deyil. Amma kənar dövlətlər Azərbaycan haqqında daha çox düşünürlər, anlayırlar ki, ölkəyə Rusiya və İrandan da problem var, “barıt çəlləyi”nin üstündədir. Hökumətin şimal və güneylə dostluq-qardaşlıq oyunlarına baxmayın, bizə təhdidlər hər zaman oradandır. Onlar ona görə əllərini çəkmirlər, təbii ki, iqtisadi maraqları da var, çünki Bakı-Ceyhan, “Şahdəniz” layihələri hələ işləyir, qarşıda Orta Dəhliz layihəsi var. Deməli, geopolitik, iqtisadi, təhlükəsizlik baxımından Azərbaycanın Qərblə bağları tam qoparması Avropa üçün də itkidir. Ona görə də davam edirlər, təhlükəsizlik dəstəyi verirlər, məsləhətləşmə aparırlar, dialoqu kəsmirlər. Amma Azərbaycan hakimiyyəti də sona qədər əmin olmamalıdır ki, bunların maraqları olduğundan onun hər şıltaqlığına dözəcəklər. Onların maraqları və imkanları o qədər böyükdür ki, dünyanın hansısa bir coğrafiyasında kiçik bir itkiyə də gedə bilərlər.
– Söhbətimizin bu hissəsində Qərbin Gürcüstan və Azərbaycan hakimiyyətlərinə münasibətindəki fərqə diqqət etmənizi istərdim. Sizə elə gəlmirmi Qərb dövlətlərinin Gürcüstan və Azərbaycan hakimiyyətləri ilə davranışında tənqidin tonunda fərq yerlə-göy qədərdir? Məsələn, bir neçə gün əvvəl ABŞ-nin Gürcüstandakı səfiri “Gürcü Arzusu” Partiyasının lideri İvanaşvilini sərt tənqid edib demişdi ki, o, ölkəsinin maraqlarını öz maraqlarından daha aşağı tutur. Onun ardınca Avropa Birliyinin Tbilisidəki nümayəndəsi bildirdi ki, hakimiyyət seçkiləri saxtalaşdırarsa, onları Belarusun, Lukaşenkonun taleyi gözləyir. Əsas arqumentləri də budur ki, Gürcüstanda anti-Qərb təbliğatı aparılır, anti-Qərb ovqatı güclənib. Amma Azərbaycanda anti-Qərb təbliğatı Gürcüstandan bəlkə, 10 dəfə çoxdur, həm də bu il 2 seçki keçirilib, Azərbaycan hökumətinə isə İvanaşvili hökumətinə olan sərt münasibət sərgilənmədi. Gürcüstanda Azərbaycanda olduğu qədər həbslər, yaxud media və QHT sektoruna olan basqılar da yoxdur, amma qat-qat az reaksiya var. Demokratiyaya münasibətdə hökumət təbliğatçıları demişkən, bu ikili standartdın səbəbi nədir və nədən qaynaqlanır?
– Əvvəla, yaxşı olar ki, bu sualı Azərbaycandakı səfirlərə ünvanlayasınız, amma bilirəm ki, imkanlarınız məhduddur. Mən onlarla imkanım olanda bu barədə danışıram.
– Nə deyirlər?
– Yox, onu danışmayım. Həqiqətən də bu münasibətdə ikili standart var, Gürcüstanın indiki hakimiyyəti də avtoritarizmə doğru addım atır, amma onların etdikləri Azərbaycan hakimiyyətinin etdiklərinin yanında heç nədir. Bəli, kəskin münasibət var və sanksiya barədə də danışırlar. Təqribən özüm üçün bilirəm, amma onlardan eşitməmişəm. Səbəblərini güman edirəm, onlar Gürcüstanı Qərbin bir parçası kimi görürdülər, indi sanki Qərb dünyasının bir parçası hesab etdiklərinin oradan qoparılmağından söhbət gedir. Məsələ ondadır ki, Gürcüstana Avropa Birliyinə, NATO-ya namizədlik statusu veriblər, Buxarest Sammitində Tbilisiyə hərbi-siyasi alyansa üzv olacağı vəd olunub. İkincisi, Assosiasiya Sazişinin əhəmiyyətli hissəsi yerinə yetirilib. Hazırlaşırdılar üzvlük danışıqlarına, birdən “qapı bağlandı”. Bu məsələdə birinci amil aldadılmaq effektidir. Uzun müddət, 20 il Gürcüstan Avropa Birliyi və NATO ilə müttəfiqlik danışıqları aparıb, böyük milyardlar əldə edib, indi sözündən qaçır. Bu, psixoloji faktordur. İkincisi, Gürcüstana münasibətdə Qərbin özgüvəni daha artıqdır, çünki bütün sorğular deyir ki, hətta Avropa Birliyinə üzv ölkələrdə Brüsselə dəstək 80 faiz deyil. İfrat sağçıların sayəsində hər ölkədə Avropa Birliyinin əleyhdarı var. Amma Gürcüstanda 80-82 faiz birmənalı şəkildə Avropa Birliyinə müsbət münasibət var. Fikir verin, müxalifət hökuməti rusiyapərəst adlandırsa da, boyunlarına almırlar və 2030-cu ildə Avropa Birliyinin üzvü olacaqlarını deyirlər. Çünki mövcud hökumət gürcü xalqının Avropa seçiminin birmənalı olduğunu bilir. Təəssüf ki, Azərbaycanda birmənalı seçim yoxdur. Burada islam ölkələrinin anti-Qərb təbliğatının da təsiri var, Azərbaycan hökuməti də ardıcıl şəkildə bu təbliğatı aparır. Rusiyadan çox ciddi müdaxilə var. Nəticə etibarı ilə 90-cı illərdə bizdə də indiki Gürcüstandakı kimi idi, əhalinin 80 faizi Qərbə inteqrasiya tərəfdarı idi. Bu gün isə 50 faiz olduğuna da əmin deyiləm. Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasından başqa Avropa Birliyi bayrağı ilə aksiyalar keçirən təşkilat varmı? Yoxdur, elə bir şərait yaradıblar ki, əhalinin müəyyən təbəqəsi üçün bu, qeyri-populyar olub. İnanın ki, bizim ictimai rəyə güclü təsirimiz olmasaydı, Avropa Birliyinə, Qərbə inteqrasiya Azərbaycanda qeyri-populyar şüara çevrilərdi. Beləliklə, Azərbaycan bütövlükdə Qərbdən həqiqi qopmağın astanasındadır, uçurumun dibindədir. Azərbaycanla bağlı məsələ zarafat deyil və müvəqqəti də deyil, həqiqətən də ölkə Belarus və ya Venesuala ola bilər, bir addım qalıb. Ancaq Gürcüstan istəsə də, qopa bilməyəcək. Ya oktyabr seçkilərində dəyişiklik olacaq, olmaya da bilər.
– Mən də elə o suala gəlirəm, seçkilərdən gözləntiniz nədir?
– Ola bilsin, mövcud hakimiyyət müəyyən yox, xırda səs çoxluğu ilə hakimiyyətini saxlaya bilsin, amma Rusiyada dəyişiklikdən sonra Gürcüstanda dəyişiklik olacaq. Gürcüstan toplumu elədir ki, qonşu ölkədə uzunmüddətli Rusiyaya forpost olacaq siyasi qüvvə yaratmaq imkanı yoxdur. İkinci səbəb, Gürcüstanın əhəmiyyətli hissəsini Rusiya işğal edib, separatçı regionların da Qarabağdan böyük fərqi var. Qarabağ ermənilərinin öz dövlətləri vardı, bəd ayaqda burada bəyənmirsən, gedib orda yaşaya bilərsən, öz müqəddaratını orada təyin edərsən. Cənubi Osetiya haqda da həmin sözü demək olar, amma abxazlar barədə yox. Çünki abxazlar yerli xalqdır, hətta dövlətləri olub, nəinki muxtariyyatları. İndi Rusiyanın da imkanı yoxdur ki, telefonu qaldırıb desin ki, sizi verdik Gürcüstana. Abxazlar onlara da etiraz edər, yeri gəlmişkən, hazırda Rusiyayla münasibətlərdə gərginlik var. Deməli, Putin Rusiyasının Abxaziya və Cənubi Osetiyadan imtina etmək imkanı yoxdur. Gürcüstan hakimiyyətinin də torpağını işğal edən dövlətlə müttəfiqlik etmək imkanı yoxdur. Hətta Qərbpərəst media da İvanişvilini Rusiyapərəst adlandırır, amma Tbilisi ilə Moskva arasında diplomatik əlaqə yoxdur. Deməli, Gürcüstan hökumətinin İlham Əliyev kimi Putinlə müttəfiq olmaq şansı da yoxdur.
– Yekuna gələk, ABŞ-da Respublikaçılar qələbə qazanarsa, bölgədə demokratiyanın taleyi sual altında qala bilərmi? Çünki Trampı avtoritar hakimiyyət tərəfdarlarının sevimlisi sayırlar, hətta hökumət təbliğatçıları onun gəlməsi istəklərini gizlətmirlər…
– Hətta ABŞ-da heç kim noyabr seçkilərinin nəticəsinin necə olacağını bilmir. Bu mənada mənim onun nəticələri barədə proqnoz verməyim düzgün olmaz. Onu da bilirəm ki, Əliyev də daxil bütün avtoritar rejimlər ümidələrini Trampa bağlayıblar. Ancaq Trampın hazırkı gedişatda seçilmək şansının aşağı olduğu da bildirilir, seçilsə belə avtoritar rejimlərin gözləntiləri yenə özünü doğrultmayacaq. Bu, qlobal prosesdir. Tramp 4 il Prezident olub, həmin 4 ildə nə dəyişib? Ukraynanın silahlandırılması Trampın vaxtında başladı, rəğbətlə yanaşdığım Obamanın vaxtında Krım və Donbass işğal olunub, çox simvolik sanksiyalarla Rusiya canını qurtarıb. Ukraynaya heç bir silah da verilməyib, ondan fərqli olaraq Tramp silahlandırıb. Avtoritar rejimlərin gözləntisinə girmək lazım deyil, ABŞ ciddi dövlətdir, orda bir adam təsir edir, amma çox şeyi dəyişə bilmir. Bu dövlətin Konqresi, ictimai rəyi var, heç kim də onlara qarşı gedə bilməz, dövlət başçısı da. Nəhayət, Baydenin vaxtında qanunverciliyə ABŞ-nin NATO-dan çıxa bilməməsi məsələsini daxil ediblər. ABŞ-nin NATO-dan çıxması üçün üçdə iki səs lazımdır. Tramp hətta Prezident olsa da, deməli, ABŞ NATO-da qalacaq. NATO-nun da, “Böyük yeddilər”in də siyasəti məlumdur, o cümlədən, Avropa Birliyinin. Bəli, hansısa taktik dəyişikliklər mümkündür. Amma geniş mənada dəyişiklik olmayacaq. Hətta bilmək olmaz, Tramp kifayət qədər sərt qərarlar da verə bilər. Onun vaxtında Dövlət katibi olan Pompeo bugünlərdə dedi ki, biz öz pullarımızı Ukraynaya verməyəcəyik, amma Lend-Liz-lə 500 milyard yardım edəcəyik. Bununla Kreml başa düşəcək ki, qərar qəbul edib tezlikdə Ukraynadan çıxmaq lazımdır. 500 milyard sıradan bir rəqəm deyil, Baydenin vaxtındakı 61 milyarddan ötrü bütün ABŞ əziyyət çəkdi. Ona görə ABŞ-ni bilmək olmur, sağ göstərib, sol da vurur. İstənilən halda, bəli, avtoritar rejim çox uzun çəkdi, adamlar yoruldular, amma bilmək lazımdır ki, biz dünyanın prinsipsiz olduğu üçün ağır zamanlardan keçdik. Azərbaycanda seçkilər saxtalaşdırılanda Avropa Şurası başda olmaqla başqa beynəlxalq təşkilatlardan “demokratiyaya doğru bir addım atıldı” bəyanatları alırdıq. İndi o dövr yoxdur, artıq kimsə cəsarət edib avtoritar rejimlərə himayədarlıq edə bilməz. Ona görə ailə hakimiyyətlərinin, avtoritar rejimlərin üfüqdə sonu görünür. ABŞ-də, Almaniyada kimin seçilməsi tarixin gedişinə təsir göstərməyəcək.
