“Azərbaycan müxalifətində bir ara elə basabas vardı ki, adamın ayağını tapdalayırdılar”
Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasının sədri Əli Kərimli ölkənin daxili siyasi həyatındakı süstlüyün səbəbləri və digər məsələlər haqda Meydan TV-in suallarına cavab verib.
– Əli bəy, siyasi həyatda dinamikanın olmaması avtoritarizmin idarəetməsindən qaynaqlanır, burası aydındır. Ancaq müxalifətin də missiyası “buzu tərpətmək”dirsə, sizə elə gəlmir ki, hakimiyyətin yaratdığı gündəmin arxasınca gedirsiniz?
– Əvvəla, özünüz dediniz ki, qaynar siyasi həyat ola bilməz, ona görə ki, bütün dünya da Azərbaycanda azad mətbuatın, vətəndaş cəmiyyətinin fəaliyyət imkanının olmadığını bildirir, siyasi partiyaları da məhv etməyə çalışırlar. Ölkədə tam klassik avtoritar rejim formalaşıb, bu, bizim iddiamız deyil, bütün dünya bunu təsdiqləyir. Bir tərəfdən deyəcəksən ki, tam avtoritar rejimdir, seçkilər saxtalaşdırılır, siyasi hüquqların hamısı məhdudlaşdırılır, o biri tərəfdən də necə gözləyə bilərsən ki, orada böyük siyasi dinamik həyat olsun?! Siyasi həyatın dinamik olması üçün kütləvi aksiyalar olmalıdır, bizə bu imkan verilmir, rayonlara səfər olmalıdır, ona da imkan verilmir. Biz rayonlara gedib-gələndə bütün yolboyu kafeləri, çayxanaları bağlayırlar. Sonuncu dəfə Qazaxda 80 yaşlı cəbhəçinin evində qonaq idik, buna görə bələdiyyə sədrini işdən çıxartdılar ki, Əli Kərimli sizin olduğunuz yerə qonaq gəlir. Təsəvvür edin, rayonlara səfərlər bu şəkildə qadağan olunub, kütləvi aksiyalar da məlumdur, televiziyalarda isə debat və müzakirə imkanları yoxdur. Ona görə də Azərbaycanda dinamik siyasi həyatdan danışmaq çətindir. Ancaq bu vəziyyətdə belə biz nə edirik? Klassik avtoritarizmin qarşısında müdafiə saxlayırıq, ölkədə müxalifətin tam sıradan çıxarılmasının qarşısını almağa çalışırıq.
– Az qala hər gün ictimaiyyəti silkələndirəcək səviyyədə qeyri-siyasi hadisələr olur (Məsələn, taksi xidməti ilə bağlı tələblər…), amma müxalifət olaraq bunları siyasiləşdirmirsiniz. İnsanlar sosial problemlər məngənəsindədir, hətta televiziyaların insanların beynini “yuduğu” məişət hadisələri də sosial-iqtisadi gərginlikdən, ədalətsizlikdən doğur. Bəli, partiya sədri olaraq bir çox məsələlərdən hər gün yazırsınız, amma effektiv alınmır. Nə düşünürsünüz bu barədə?
– Yaxşı bir kollektiviniz var, Meydan TV-in işini yüksək qiymətləndirirəm, amma istədiyiniz qədər adama öz səsinizi çatdıra bilirisiniz? İctimailəşdirmək istədiyiniz məlumatları istədiyiniz qədər geniş auditoriyaya çatdıra bilirsiniz? Yox. Çünki saytınız bloklanıb, sosial şəbəkələrdə əngəl olurlar, maddi imkanlar yoxdur, obyektiv səbəblər var. Biz də bütün olaylarla bağlı mövqe bildiririk, necə siyasiləşdirmirik?! Fərq etməz, Saatlıda insanlar su ilə bağlı aksiya keçirdir, onların haqqını müdafiə edirik, Daşkəsəndə insanların əkin və örüş yerlərini əllərindən almaq istəyirlər, ən çox haqlarını AXCP müdafiə edir. İşsizlər, pensiya islahatı, uşaq pulu, ölkədə iqtisadi azadlıqların olmaması, məhkəmələrdəki ədalətsiz hökmlərlə bağlı məsələləri daim gündəmə biz gətiririk. “Nərmin işi”, İlkin Süleymanovun 18 il ictimai vicdanı narahat edən azadlıqdan məhrum edilməsi. Yaxud taksilərlə bağlı anti-xalq qərar… Bunların hamısını ictimailəşdirən bizik, yazırıq, “Youtube”da danışırıq, həmin çıxışlar da bütün sosial şəbəkələrdə yayımlanır. Bizim sosial şəbəkələrdən başqa imkanımız artıq qalmadığından maksimum bundan istifadə edirik.
– Deməli, hakimiyyət sizi sosial şəbəkə dairəsinə salıb, özünüz yazıb, özünüz də oxuyursunuz. Bəs kənarda qalan üçüncü qüvvə, onları siyasiləşdirmək haqda nə düşünürsünüz? Artıq 30 ildir, bax, həmin qüvvəni öz tərəfinizə çəkmək barədə soruşuram…
– Birincisi, özümüz deyib, özümüz eşitmirik. Partiyamızın mətbuat xidmətinin monitorinqinə görə həftə ərzində mənim video-çıxışların yarım milyona qədər insana çatır. Bu, aylıq bir neçə milyon edir. Ancaq partiya və Milli Şura rəhbərliyində olan insanların da çıxışları var, prinsip etibarilə yarım milyon insanı aktiv şəkildə məlumatlandıra bilirik, amma 1 milyon, milyon yarım insan da çıxışlarımızdan xəbər tuta bilir. Yəni sosial şəbəkələrin imkanları sizin dediyiniz qədər də məhdud deyil. Beləliklə, statuslarımızı oxuyanlar yalnız cəbhəçilər deyil. Cəbhəçilər onların az bir hissəsidir, kaş ki, o qədər də cəbhəçilər olardı. Ancaq 10 milyonluq ölkədə səsimizi yarım milyona, lap uzağı milyon yarıma çatdıra biliriksə, bu, məhduddur, ölkənin 10-15 faizindən söhbət gedir. İlham Əliyev bunu məqsədli edib də. İstərdim ki, Türkiyə müxalifəti FOX TV-də necə canlı yayımla fikirlərini yayımlayır, mən də sizinlə canlı yayımda danışardım və söhbətimizə milyonlar baxardı. Amma İlham Əliyev ona görə bu imkanı kəsib, yaxud 18 ildir xarici ölkələrə çıxışımı bağlayıb. Halbuki, Avropa Məhkəməsinin də qərarı var. İndi internetdən də məhrum olmuşam ki, tiraj düşsün aşağı, dünyanın heç bir yerində müxalifət liderinin internetini kəsmək yoxdur, 3 ildir. Bu da ondan ötrüdür ki, çıxışlarıma yarım milyondan da az adam baxsın. Yadınızda varmı, internetim olanda, canlı yayımlara qoşulanda 20 minə çatmışdı baxış sayı. Deməli, bunlar məqsədli həyata keçirilir. Yaxud ofisimiz olsa, imkanımız artarmı? Artar. Azad media olsa, imkanımız çox-çox artar, sərbəst toplaşma azadlığı olsa, yenə elə, xarici səfərlərimiz olsa, səsimiz daha gur eşidilər. Rejim məqsədli şəkildə bu qadağaları qoyub ki, bizi məhdud bir çevrəyə sıxışdırsın. Bəli, tamamilə razıyam ki, bütün Azərbaycanı əhatə edə bilmirik, amma bu, tək AXCP-in problemi deyil. Məsələ ondadır ki, bu gün Azərbaycan mətbuatı da bütün ölkədə yayıla bilmir, vətəndaş cəmiyyəti də xalqı əhatə etmir. Azərbaycan xalqının 85-90 faizini ictimai həyatdan təcrid ediblər. Biz daha savadlı, internet istifadəçisi olan 1 milyon, milyon yarım olan insanla birlikdə dərdləşirik və ölkədə müxalif fikrin məhv edilməsinə imkan vermirik. Belə şərtlər daxilində bu qədər etmək mümkündür.
– O zaman mərhum Hikmət Hacızadənin “partiyalar dissident klublara çevrilir” açıqlamasına haqq qazandırmaq olarmı? Yəni sizin də partiya daxil olmaqla, bütün partiyalar klublaşır…
– Müəyyən qədər hə, müəyyən qədər yox. Bayaq dediklərimi təkrarlamayacam, birinci, biz hər bir imkandan məhrum olmuşuq, siyasi partiyanın fəaliyyət imkanı olmalıdır, onların heç biri yoxdur. Partiyanın Rəyasət Heyətinin 10 üzvü 3-5 il siyasi məhbus həyatı yaşamış adamlardır. Bakı təşkilat sədrlərinin yarısı keçmiş siyasi məhbuslardır, partiyanın 40 funksioneri son 4-5 ildə siyasi məhbus həyatı yaşayıblar. O cümlədən, yüzlərlə üzv inzibati həbsə məhkum olunublar. Biz bu şəraitdə işləyiriksə, deməli, dissident kimi işləyirik. Amma tam razı deyiləm, ona görə ki, əslində, İlham Əliyev bizi istədiyi səviyyədə təcrid edə bilməyib. Biz hələ çoxuq, hələ güclüyük.
– Bax, deyirsiniz ki, çoxuq, yaxud sizi dinləyən yarım milyon var, onları meydana gətirə bilərsinizmi?
– Onu da deyəcəm. Təsəvvür edin, əgər ölkədə heç bir sərbəst toplaşma azadlığı yoxdursa, bu qədər sıxılmış bir partiya sadəcə, gedirəm Novxanıda Məhəmməd Əmin Rəsulzadəni ziyarət etməyə. Amma bu barədə heç nə yazmıram, partiya funksionerləri də sosial şəbəkələrdə heç nə yazmır. Yalnız rayon strukturları minlərlə adamı oraya gətirir. Əgər AXCP bir ziyarətə minlərlə adamla gedirsə, bu, dissident klubu deyil də, gəlin, etiraf edək. Yaxşı, İlham Əliyev bizi bu qədər təcrid edibsə, niyə meydanları qapalı saxlayıb? Əgər doğrudan da bizi dissident klub səviyyəsinə endirə bilsəydi, inanın ki, meydanları açardı, ora kameralar da quraşdırıb göstərərdi ki, baxın, 300-500 adamdır. Necə ki, əvvəl deyirdilər, Əli Kərimlinin qohum-əqrabası gəlir aksiyalara. Bax, həmin 300-500 adamla bizi bütün dünyaya göstərərdilər, amma hökumət də yaxşı bilir ki, bu qədər təzyiqlərdən sonra ölkədə ən azı strukturlarını saxlayan bir partiya qalıb və minlərlə aktiv üzvü var. İstənilən zaman meydan açılanda, ilk mitinqinə onminlərdən başlayacaq. Mən konkret rəqəm demək istəmirəm.
– Əminsinizmi?
– Əlbəttə, sizdən fərqli olaraq hökumət də əmindir. Ona görə bütün meydanları bağlı saxlayıb. Bir anlıq məntiqlə düşünün, əgər hökumət bilsə ki, bizim böyük mitinq imkanımız yoxdur, niyə meydanları bağlı saxlasın? Açıb göstərər bütün dünyaya ki, bu ölkədə müxalifət iflas edib, xalq onun arxasınca getmir. Ona görə də indiki şəraitdə bu, tək mənim yox, minlərlə cəbhəçinin hesabına biz real güc saxlamışıq. Hökuməti də qorxudan real gücdür.
– Sizə elə gəlmir ki, son vaxtlar xalqı çox tənqid edir, ondan şikayətlənirsiniz? Bununla nəyə nail olmaq istəyirsiniz?
– Gəlin, aydınlaşdıraq, mən heç zaman məsuliyyəti xalqın üzərinə atanlardan deyiləm. Sadəcə, səmimi şəkildə millətimizlə dərdləşirəm, gileyimi ifadə edirəm.
– Axı bunlardan əvvəl gərək xalqı inandırasınız…
– Ona gəlirəm. Bəzi insanlarda, bu, özbaşına yaranmayıb. Həm hökumətə yandaşlıq edən ictimai-siyasi qüvvələr, həm də bəzi hörmətli jurnalistlərimiz də siyasətin meydanı dar olduğuna görə bəlkə də bilmədən bu fikri yaradıblar ki, sanki müxalifət xalqdan ayrı əlahiddə qüvvədir, onun işi şərait yaratmaqdır, İlham Əliyevi nələrəsə məcbur etməkdir, hansısa əməliyyatlar həyata keçirməkdir. Yəni müxalifət başqa planetdən gəlib. Bax, bu, yanlışdır. Müxalifət nədir? Hər bir toplumda hökumətdən narazı olan insanların təşkilatlanmış formasıdır. Deməli, hökumətdən narazı olan insanlar nə vaxta qədər narazılığı mətbəxdə, çayxanada, sosial şəbəkədə bir-birilə deyinməklə ifadə edəcək, təşkilatlanmayacaq, gücümüzə güc qoşmayacaq, aksiyalarımızda aktiv iştirak etməyəcək, müxalifətin əlahiddə gücü ola bilməz. Mən bunu xalqımızla açıq danışmaq məcburiyyətindəyəm. Çünki əks təqdirdə xalqın aldadılmasında iştirakçı oluram. Əgər xalqa desəm ki, narahat olma, işinə bax, işdən çıxardarlar deyə, etiraz etmə, aksiyaya gəlmə, polis səni itələyər, biz burdayıq, başqa planetdən gəlmişik, 300 min adamıq, ölkəni xilas edəcəyik… Axı bu, xalqın aldadılması olacaq. Xalqa açıq söyləmək lazımdır, sizin içinizdən çox adam gəlib bizimlə çiyin-çiyinə dayansa, ədalətsizliklə mübarizəmizdə uğur qazanacağıq.
– Əli bəy, açıq danışaq söhbətinin üzərində dayanaq, çünki bu, köklü məsələdir. Sizə elə gəlmirmi, xalqla açıq danışmaqda 30 il gecikmisiniz. Məsələ ondadır ki, Heydər Əliyev 1994-cü ildə “Əsrin müqaviləsi”ni imzalamaqla Qərbi razı saldı, “Lukoyl”a pay ayırmaqla və MDB-yə üzv olmaqla da Rusiyanın təzyiqlərini azaltdı. Əlbəttə, 1993-cü ilin iyununda Elçibəy bunlara getsəydi, hakimiyyətdə qalacaqdı. Amma bunları H.Əliyev etdi. Siz ki Qərbin Yaxın Şərq siyasətinə bələd idiniz, elə o zaman xalqa və tərəfdarlarınıza sizi uzun mübarizə gözlədiyini demək lazım deyildimi? Yaxud İlham Əliyev 2018-ci ildə Londonda müqavəlıni yenilədi, ardınca Avropa Birliyi ilə qaz anlaşması oldu. Və bütün bunlardan sonra qərbin Azərbaycanda siyasi məhbus və insan haqlarına əvvəlki illərdəki qədər sərt münasibət sərgiləmirlər?
– Sualınız geniş olduğundan əhatəli cavab verməliyəm. Birinci, məhz Əlyevin Azərbaycana nə verə biləcəyini bildiyimdən 1992-ci ilin dekabrında YAP yaranandan 1 ay sonra “Azadlıq” qəzetinə müsahibə verdim. Ki, Əliyev Yeni Azərbaycan Partiyası yarada bilməz, yaratsa-yaratsa köhnə Azərbaycan yarada bilər, o, bizi geriyə, totalitarizmə aparacaq. 1993-cü ildə bir çox çiyin yoldaşlarımın Əliyevə meylləndiyi zamanda sona qədər israr etmişəm ki, onun hakimiyyətə gəlməsinin qarşısı alınmalıdır. Mən Əliyevin Azərbaycana yalnız neqativ təcrübə gətirəcəyini bilirdim və onun qarşısını almağa gücüm çatan qədər mane olmuşam. İkinci, Heydər Əliyev də indiki Azərbaycanı yarada bilməzdi, dünyadakı böyük geopolitik sürüşmə baş verməsəydi, əgər Rusiyada Putinizm imperiya iddialarını xortlatmasaydı. 2007-ci ildə Münhen çıxışında öz iddialarını səsləndirdi. Ardınca Gürcüstana qarşı işğal savaşı, sonra Krım və avtoritar hakimiyyətləri ətrafına topladı. Ona görə İlham Əliyev özündə güc tapıb, Heydər Əliyevin yaratmadığı qəddarlığı, sərtliyi yaratdı. Bir çox adamlar başa düşməyib deyir ki, necə olur, Heydər Əliyevin vaxtında indiki ilə müqayisədə azad, müxalifət mətbuatı vardı, demokratiya, partiyaların qərargahı, parlamentdə müxalifət vardı. Hətta seçki mühiti qalırdı, yəni rəqabət vardı, amma nəticə saxtalaşdırılırdı. Son 15-20 ildə hər şey yerli-dibli sıradan çıxarıldı, çünki Putinizm sistem yaratdı, avtoritarizmin hamısını ətrafına yığdı. Patruşev açıq şəkildə dedi ki, heç kim MDB məkanında inqilab edə bilməz, buna imkan verməyəcəyik. Yəni bir qütblü dünya pozuldu, Rusiya gedişatı dayandırdı, ona görə avtoritarizm Belarusda da , Azərbaycanda da gücləndi. Halbuki, Lukaşenko 1994-cü ildə seçkiylə hakimiyyətə gəlmişdi. Beləliklə, Putin dünyada vəziyyəti dəyişdi, İlham Əliyev də ondan istifadə edib indiki vəziyyət yaratdı. Qaldı ki, millətlə açıq danışmağa, mən bütün keçmiş çıxışlarımın məsuliyyətini daşımağa hazır siyasətçiyəm. Hər zaman demişəm ki, Azərbaycanın demokratiyaya qovuşmasında beynəlxalq konyuktura önəmlidir, amma həlledici xalqın mövqeyidir. Xalq demokrayaya mübarizə ilə nail olmalıdır.
– Bir daha təkrar edirəm, xalqı elə 90-larda Yaxın Şərq və ərəb ölkələrinin nümunələrini göstərərək onu hazırlamaq lazım deyildimi?
– Təsəvvür edin, 1994-cü ildə hansı zaman idi, Naxçıvan cəbhəçiləri kütləvi şəkildə həbs olunurdu, Bakıda Tağı Xalisbəylinin saqqalının qırxıldığı vaxt idi, 10 sentyabrda mənim rəhbərliyimlə Cabbarlı meydanında aksiya edirik və cibimdən qumbara “tapırlar”. İnsanları birtəhər səfərbər edirik ki, Əliyev hakimiyyətinin qarşısında duruş gətirsinlər. Və mən çıxıb elan edirəm ki, Əliyev Rusiyayla da, Qərblə də danışıb, 30 il hakimiyyətdə qalacaqlar. Bu, millətə nə verərdi? Bütün bu illərdə xalqımıza demişəm ki, az adamla demokratiya qurmaq olmaz, qoşulmalısan. İstəyirsən ölkədə demokratiya qurulsun, 20-30 min adamla demokratiya qurulmaz, çox olmalısan. İkinci, uzun fasilədən sonra beynəlxalq faktor bizim xeyrimizə işləməyə başlayıb. Mən Avropa Birliyinin Azərbaycan hakimiyyətinə son çağırışını nəzərdə tuturam.
– Əli bəy, əvvəllər də oxşar çağırışlar olub axı…
– Xeyr, deməyiblər. 2018-ci ildən Avropa Birliyinin belə çağırışını görməzsiniz, 5 ildir susublar, indi və son 1 ayda dedilər. Həm də ABŞ Prezidenti Bayden İlham Əliyevə məktubunda demokratiyanın altını cızır, ardınca Avropa Birliyi demokratiya ilə bağlı konkret tələblər qoyur. Niyə son 5 ildə yox idi? Dəyişən dünyadakı vəziyyətdir, putinizmin iflasıdır. Demokratiya Sammiti sıradan bir şey deyil. Necə ki, Rusiya sərhədlərinə sıxışdırıldıqca, imkanları məhdudlaşdıqca, istər-istəməz demokratiyanın imkanları artacaq. İndi bu vəziyyətdə hökumətin yandaşları görürlər ki, beynəlxalq faktor Azərbaycanda demokratiyanın lehinə işləyir, deyirlər ki, nə beynəlxalq aləm, onun bizə dəxli yoxdur, yalandır, var. Sadəcə, həlledici deyil. Biz ümid olsaq ki, bu gün cəbhəçilər, sabah beynəlxalq təşkilatlar ölkəni xilas edəcək, yata-yata qalacağıq. Ona görə xalqımıza açıq deyirəm, beynəlxaq konyuktura tam xeyrimizə formalaşsa belə, hərəkət etməsək, meydanları doldurub haqqımızı tələb etməsək, heç kim onu bizə verməyəcək.
– Siz Baydendən misal çəkdiniz, amma oğul Buşun da 2003-cü ildən sonra Azərbaycan hakimiyyəti haqda çox sərt açıqlamaları olub. Vəziyyət isə dəyişmədi, əksinə, Hikmət Hacızadənin dediyi oldu. Litvanın sabiq prezidenti Landbergis bu yaxınlarda Yevgeni Kisilyova müsahibəsində qərbdən sual düşəndə “lənətə gəlmiş qərb” deyə reaksiya verirdi. Sizə elə gəlmirmi, Azərbaycan müxalifəti Qərbə çox bel bağladı, yaxud aldandı, nəinki xalqla işlədi…
– Mən hamının əvəzinə cavab verə bilmərəm.
– Ancaq özünüzü müxalifət adlandırdınız…
– Azərbaycan müxalifətində bir ara elə basabas vardı ki, adamın ayağını tapdalayırdılar, indi meydan boşalıb və mən hamının əvəzinə cavab verməli olmuşam. Yaxşı olardı, indi müxalifətin ən gurultulu adamlarını tapıb çıxartmaq lazımdır ki, qoy, cavab versinlər. Mən özümə cavabdehəm ki, heç zaman qərbə, şərqə və ya xarici qüvvəyə arxayın olmamışam. İkinci, Qərblə necə işləyə bilərəm ki, 18 ildir ölkədən çıxışıma qadağa qoyulub?! Dediyiniz mərhələ də arxada qalıb, 2005-ci ildə “narıncı dalğa” olmuşdu, “Azadlıq” bloku yarandı, seçkilərdə də gerçək uğur qazanıldı.
– Ukraynadan güc alaraq…
– Aha. Ondan əvvəl 2003-cü ildə Gürcüstanda, bir il sonra isə Ukraynada “rəngli inqilablar”olmuşdu. Həmin illər Putinin hakimiyyətə yeni gəldiyi dövr idi, ABŞ-Rusiya münasibətləri də yaxşıydı. Hətta mən o vaxt Dövlət Departamentində etiraz etdim ki, Azərbaycan niyə MDB masasına daxil edilir? Çünki biz uzun müddət idi Şərqi Avropanın altındakı Cənubi Qafqaz masasındaydıq. Amma o zaman bizə MDB masasında baxırdılar. Məsələ ondaydı ki, ABŞ hakimiyyət dairələrində belə fikir vardı ki, rusları çox narahat etməyək. Artıq 2005-ci ildə Gürcüstan və Ukraynada “rəngli inqilabları” olmuşdu. Əgər bizdəki proseslərə də dəstək versəydilər, birdən revanşist qüvvələr üstünlük götürər, bu, qərbdə qorxaq diplomatların arqumentiydi. Mən gerçəkdən keçmiş prezident Barak Obamanı ciddi demokrat sayıram, ancaq o da 2005-ci ildə seçkilərə 3 ay qalanda senator Luqarla Bakı səfərində dedilər ki, ABŞ Azərbaycanda “rəngli inqilab”ların əleyhinədir. O zaman onlara etiraz etdim ki, siz hansı səlahiyyətlə bizim əvəzimizə müəyyənləşdirirsiniz ki, “rəngli inqilab” olsun-olmasın, bunu xalq bilər. Niyə bunu Gürcüstanda və Ukraynada demədiniz? İsa bəylə birlikdə onlarla ğörüşmüşdük…
– Etirazınıza hansı reaksiya verdilər?
– Cavab vermədilər. Xatırlayın ki, hər seçkidən sonra Dövlət Departamenti və Avropa Birliyi “demokratiyaya doğru bir addım irəli” ifadəsini səsləndirirdi. İnsafla danışaq, indi demirlər axı.
– İndi də ortada qaz anlaşması var, düzdürmü?
– Bir dəqiqə…Sonuncu dəfə ATƏT-in Azərbaycan seçkilərinə verdiyi rəy hörmətli Cəmil Həsənlinin namizəd olduğu 2013-cü il seçkiləridir ki, açıq şəkildə 58 faiz məntəqələrdə nəticələrin saxtalaşdırıldığını bildiriblər. Bəs niyə İlham Əliyev xəlvəti inaqurasiya edib özünü prezident elan etdi. Çünki əvvəlki hava yoxdur. Ondan sonrakı seçkiləri boykot etmişik və bizim boykot etdiyimiz seçkilərə ATƏT də gəlmədi. Açıq dedilər ki, Azərbaycan seçkilərində rəqabət mühiti yoxdur. İndi ABŞ, Avropa Birliyi və Avropa Şurası Azərbaycanda siyasi məhbuslar azad edilsin, siyasi partiyalara qarşı məhdudlaşdırıcı tədbirlər aradan qaldırlsın, “Media haqqında” qanunla bağlı Venessiya Komissiyasının rəyi nəzərə alınsın, sərbəst toplaşma azadlığı, seçki islahatı olsun deyirlərsə, biz keçmişi yada salıb, 20 il əvvəl olan günahlara görə, insanlarımızı niyə anti-qərb övqata gətirməliyik? Bu gün bizim coğrafiyamızda bütün qüsurları ilə birlikdə bəs Qərbdən başqa bu ölkənin, xalqın demokratiyası, insan haqları barədə düşünən kimsə varmı?
– Siz bayaq Münhen konfransını xatırladınız. Elə həmin konfransda qərb Putinə çox susqun yanaşmadımı?
– Bəli, susqun yanaşdı və mən bunu hər yerdə deyirəm. Mən sizə 2005-cil seçkilərində bizə vurulan zərbədən danışdım, elə o zaman ABŞ səfiri ilə çox sərt söhbətimiz olub. Amma indi vəziyyət yaxşılaşır, 3 gün əvvəl Bayden ölkəsinin xaricdə olan bütün səfirlərini toplayaraq deyib ki, bizim xarici siyasətimizdə insan haqlarının müdafiəsi aparcı xətt olsun, bu, axı pis söz deyil?! Biz indi 2003, 2005, yaxud 1995-də belə edib, yaxud Heydər Əliyev vəfat edən belə edib deyə insanları ruhdan salmalı deyilik. Baxın, Rusiyadan Azərbaycana nə gəlir, totalitarizm, ordan demokratiya küləyi əsə bilər? İrandan əsə bilər?
– Əlbəttə yox. Mən yenə də qaz anlaşmasını xatırlatmaq istərdim…
– Buna baxmayaraq qazlarını alırlar, amma deyirlər siyasi məhbusları buraxın.
– Əli bəy, əvvəlki illərdəki kimi sərt demirlər də, etiraf edin…
– Bəli, etiraf edirəm, niyə etmirəm ki? Mən onlara bütün tənqidləri üzlərinə deyirəm. Məni narahat edən bilirsiniz nədir, bəli, ilk növbədə müstəqilliyimizi saxlamalıyıq. Amma bizim inteqrasiya olacağımız vektor Avropaya inteqrasiyadır. İstər-istəməz Ukrayna, Gürcüstan, Moldova və Türkiyə ilə birlikdə avrointeqrasiyaya getməliyik. Qardaş Türkiyə neçə müddətdir Avropa Birliyinə daxil olmaq istəyir, imtina edirlər o yoldan? Yox! Çünki inkişafın və hüququn aliliyinin yolu ordadır. Biz bu gün incikliklərimizə rəğmən xalqımıza ünvan göstərməliyik ki, başqa yol yoxdur, öz taleyimizə sahib çıxmalıyıq, ancaq eyni zamanda, haqlı mübarizəmizin tərəfdarları da dünyada olsun. Dünyada eşidilək deyə, bu saat anti-qərb isterikası yaratmayaq, əksinə, deyək ki, sizin çox səhvləriniz var, amma çox təəssüf ki, dünyada sizdən də yaxşısı yoxdur.
– Qərb demişkən, detallı bilmirəm, bəlkə deyəsiniz, partiyanızın qadın haqlarına, onların şiddətə məruz qalmasına, LGBT-yə münasibətdə hansı meyarlar əsas götürülür?
– Birincisi, Xalq Cəhbəsi Partiyası Azərbaycan qadınlarının aktiv rol aldığı ilk və əsas təşkilatdır. Meydan dövründən bugünlərə qədər xatırlayın, Xalq Cəbhəsi qədər qadınların təmsil olunduğu ikinci təşkilat yoxdur. Biz Meydan hərəkatını xanımlarla çiyin-çiyinə başlamışıq və bu gün də elə davam edirik. Xalq Cəbhəsi həm də xanımların təşkilatıdır, bizim qadınlarla bağlı münasibətimizi kimsə şübhə altına ala bilməz. Təbii ki, qadına qarşı şiddəti birmənalı şəkildə pisləyirik, İstanbul Konvensiyasını mütləq imzalamalıyıq, bu barədə ayrıca məqaləm də var. Qadın kimdir, anamız, həyat yoldaşımız, qızımız və bacımızdır. Necə ola bilər özünə hörmət edən ləyaqətli kişi, həm də onun anasını, həyat yoldaşını, qızını, bacısını assosiasiya edən qadınlara qarşı münasibətdə hansısa inadkar, qəddar mövqedə olsun, yaxud zorakılığa meylli olsun? Bu, düz gəlmir. Ona görə qadınlarla bağlı mövqeyimiz çox şəffafdır. Partiyamızın Rəyasət Heyətinin 5 üzvü xanımlardır.
– Ancaq ortada Qəhrəmanlı olayı da oldu ki, zamanında sərt mövqe qoya bilməzdinizmi?
– O mövzunu heç qarışdırmayın, ondan sonra çox şeylər aydınlaşdı, mən indi ona qayıtmaq istəmirəm və o hadisə konkret bir situasiya idi. Və Qəhrəmanlı deyildiyi kimi deyildi. Təəssüf ki, bir qrup adam ona qarşı ağır kampaniya apardı, sonradan məlum oldu ki, həmin qrup özlərinin yüksəliş dövrünü elan etdilər ki, ictimai rəyə belə təsir edə bilirlər, o başqa söhbətdir. Mən Fuad Qəhrəmanlının ailəsində dəfələrlə olmuşam, müasir ailəsi olub. Ümumiyyətlə, AXCP-də qadınlara münasibət sual mövzusu deyil, bunu qadınlardan da, bəylərdən də soruşa bilərsiniz. O cümlədən, digər təbəqələrlə bağlı, biz hüququn üstünlüyündən yanayıq və Azərbaycanda bütün fərdlərin hüquq və azadlıqlarının dövlət tərəfindən qorunmasından yanayıq. Cinsi, milli, dini, məzhəb, sosial, siyasi, bütün ayrılıqlara baxmayaraq hər kəsin konstitusiyayla müəyyənləşmiş hüquqlarına hörmət edilməlidir və bu hüquqlar bərabər olmalıdır. Ölkədə hüquq və imkan bərabərliyi olmalıdır. Ona görə də biz heç bir fərdin gözümçıxdıya salınmasının, linç edilməsinin nəinki tərəfdarı deyilik, hakimiyyət bunu edərsə, imkan verməyəcəyik. Hüquq hamı üçün şəxsi həyatın toxunulmazlığını təmin edəcək, şəxsi həyat siyasətin mövzusu olmamalıdır, hər kəsin öz şəxsi həyatını istədiyi kimi yaşamaq niyyətini dövlət təmin etməlidir. Bu, təkcə müəyyən qrupa, məsələn, LGBT-yə aid deyil, həm də müxtəlif dini icmalara, milli və siyasi azlıqlara aiddir. Heç kimin ideolojisinə, həyat tərzinə, düşüncəsinə görə hüquqları məhdudlaşa bilməz.
– Söhbətimizin yekununa gələk, Türkiyədəki seçkilərə münasibətdə AXCP ilə hakimiyyətin münasibəti müəyyən qədər üst-üstə düşmədimi? Sizin seçkilər haqda paylaşımınızda bir ehtiyatlılıq vardı. Məsələn, seçkidən əvvəl bu suala “bu türk seçicisinə aid sualdır” deyərək konkret cavab vermədiniz.
– İndi də elə deyirəm…
– Hakimiyyət də Ərdoğanı dəstəkləyirdi…
– Mən Ərdoğanı dəstəkləmirdim…
– Ancaq partiyanızın yetkilisi Murad Sultanovun paylaşımlarından bu dəstək görünürdü.
– Yox, bir dəqiqə…
– Sualımı konkretləşdirim, Türkiyədə Ərdoğanın hakimiyyətdə qalması, yoxsa Kılıçdaroğlunun hakimiyyətə gəlməsi demokratiya baxımından yaxşı olardı?
– Birinci, seçki kampaniyasının əvvəlindən münasibətim aydın olub, sosial şəbəkələrin sayəsində yaxşı arxiv var, istənilən adam araşdırıb tapa bilər. İlk gündən dedim ki, bizi yaxşı siyasi şou gözləyir, öz ölkəmizdə olmadığı üçün baxaq, öyrənək. Və bildirdim ki, onların əvəzinə seçim etmək fikrinə düşməyək. Biz hər nə qədər desək ki, bir millət, iki dövlətik, hər halda iki dövlətik və hər millət öz hökumətini seçməlidir. Hətta onu da yazmışdım ki, ehtiyatlanmırsınız, birdən onlar da sizin əvəzinizə seçim etmək fikrinə düşər, Türkiyənin əhalisi 85 milyondur axı. Ona görə əvvəldən mövqeyim o olub ki, biz qarışmamalıyıq, türk milləti özü seçim etsin. Çünki hökumətlərin dəyişməsindən asılı olmayaraq Türkiyə-Azərbaycan münasibətləri strateji olmalıdır. Eyni zamanda, xalqımızın ikiyə bölünüb, yarısının Ərdoğan, yarısının Kılıçdaroğlunu sərt, bəzi hallarda təhqiramiz formada tənqid etməsini doğru saymamışam. Necə ola bilər, bir tərəfdən deyir “bəy dediyin nədir, bəyənmədiyin nədir?!” Qardaş dediklərimizin 52 faizi Ərdoğanı, 48 faizi Kılıçdaroğlunu dəstəkləyir, demək olar ki, yarıya bölünüblər. Əgər 52 faiz səs alanı da təhqir edirsənsə, millətə qarşı getmiş olursan, 48 faiz səs verən adamı təhqir edirsənsə, onun kökünü axtarırsansa, o da səhvdir. Sonra bildirmişəm ki, biz Ərdoğanın II Qarabağ savaşında verdiyi dəstəyi minnətdarlıqla qiymətləndiririk. Şəxsən bu, mənim fikrimdir, həqiqətən də II Qarabağ savaşında dövlət olaraq Türkiyənin, həm də onu təmsil edən Rəcəb Tayyib Ərdoğanın dəstəyi çox önəmliydi. Dərhal da əlavə etmişəm ki, SSRİ-nin çöküşü zamanı Azərbaycanın müstəqilliyini ilk tanıyan hökumət başçısı Məsud Yılmazı hörmətlə anıram. Necə ki, 2001-ci ildə İranın təhdidləri altında Bakıya türk şahinlərini göndərən Eceviti rəhmətlə anıram. Həm də bildirmişəm ki, Kılçdaroğlu seçilsə, o da elə xidmət göstərəcək ki, onu da hörmətlə anacağıq. Amma hər bizə dəstək verənə israrla sallanıb deməməliyik ki, onu ömürlük seçmək lazımdır. Azərbaycana yaxşı olub, sağ olsun, minnətdarıq. Amma kimi seçmək türk millətinin hüququdur.
– Bəs 28 mayda Türkiyədə demokratiya qalib gəldi, yoxsa məğlub oldu?
– Məsələnin o şəkildə qoyuluşunun tərəfdarı deyiləm. Türkiyədə məlum 2016-cı il 15 iyul çevrilişinə qədər bizim coğrafiya üçün nümunəvi bir demokratiya vardı. Fətullah Gülənin adı ilə olan çevriliş ki, Böyük Millət Məclisi F-16-larla vuruldu. Yeri gəlmişkən, o zaman bir dəstə adam məndən tələb edirdi ki, gərək, Millət Məclisini bombardman edənlərin müdafiəsinə qatılardım. Adamın o qədər aşırı anti-Ərdoğan fikri var ki, deyir: siyasətçi Əli Kərimli qanunverci orqanı bombardman edənlərin müdafiəsində durmalıydı. Bu, məhdud yanaşmadır. O zaman Türkiyə demokratiyasına böyük bir zərbə dəydi. Çevriliş cəhdi yalan deyildi, 275 adam ölmüşdü. 15 iyuldan sonra həm obyektiv səbəb oldu, həm də hansısa çevriliş cəhdində minlərlə adam həbs olunursa, orda “qurunun oduna yaş da yanır”. Ola bilsin, hökumət sui-istifadə də etdi. Həmin 15 iyuldan sonra Türkiyə demokratiyası gerilədi, jurnalistlər həbs edildi. O dövrdə ki, Türkiyədə “vintlər” sıxıldı, 14 və 28 may tarixlərində keçirilən seçki cəmiyyəti rahatlatdı. Çünki cəmiyyətdə qorxu vardı ki, kütləvi həbslərdən və hökumətin ritorikasının sərtləşməsindən sonra ümumiyyətlə, Türkiyədə avtoritarizm formalaşar və seçki institutu ləğv olunar. Yadınızdadırmı, Ərdoğana seçkidən bir gün əvvəl sual vermişdilər ki, məğlub olsanız, nə edəcəksiniz? Ona görə Türkiyə toplumunda da, bizdə də bir narahatlıq vardı. Amma gözlənildiyindən yaxşı oldu, Türkiyə müxalifəti də rahatladı ki, seçki qutularına birbaşa müdaxilə olmadı. Əlbəttə ki, inzibati resurslardan istifadə olunub. Biz nəzərə almalıyıq ki, bu coğrafiyada demokratiya sahəsində Türkiyə hamıdan öndədir, amma Almaniya, İsveç və Böyük Britaniya deyil. Bizim yanaşmamız bəzən onda səhv olur ki, qardaş Türkiyədən qüsursuz, Almaniya və İsveç standartlarında seçki tələb edirik. Hansı ki, Malaziyadan Marakeşə, ordan da Qazaxıstana qədər bütün türk-islam dünyasında Türkiyə kimi demokratiya yoxdur. İkincisi, Azərbaycan cəmiyyətində Türkiyədən qüsursuz demokratiya tələb edən böyük bir camiə var. Açıq deyirəm, istəyirəm ki, Türkiyədəki seçkilərdən Azərbaycanda da keçirilsin. Çünki Azərbaycanda ondan daha azad və demokratik seçki gözləmirəm. İlham Əliyev ondan daha yaxşı seçki keçirə bilməz. Və mən İlham Əliyevlə o şərtlərlə yarışmaya hazıram. Amma bizim çoxlu sayda ictimai-siyasi fəallar Türkiyə hökumətinə çoxlu sayda səhvlər tuturdular, insafən, düzgün səhvlər idi. Sevinirdim ki, bizim ölkədə nə qədər idealist demokrat var, inşallah, Türkiyədə seçkilər bitəndən sonra onlar Azərbaycan hökumətindən necə demokratiya istəyəcəklər. İndi hamı susub! Azərbaycanda bu qədər dəhşətlər baş verir, sifarişli məhkəmə qərarları tüğyan edir, Ədliyyə Nazirliyi partiyalar üzərində nəzarətçiyə çevrilib, müxalifət, mətbuat məhv edilir, sərbəst toplaşmaq azadlığı, siyasi rəqabət, normal seçki elementi yoxdur, Türkiyədən 100 faizlik demokratiya tələb edən insanların isə mütləq əksəriyyəti susublar.
