Bəzi partiya rəhbərləri və hüquq müdafiəçiləri arasında bu mövzuda fikir ayrılığı var
Bir həftədən çoxdur ki, Ədliyyə Nazirliyinin özünü təqdim etməyən əməkdaşı müxalif partiya üzvləri ilə əlaqə saxlayıb onlara siyasi mənsubiyyəti ilə bağlı suallar verir.
Bu hadisə artıq sosial şəbəkələrdə lətifə mövzusuna çevrilsə də, hüquqi-siyasi izaha da ehtiyacı var. Çünki telefon zəngləri müxalif partiyaların üzvlərinə olduğundan suallar doğurur.
Bəs Ədliyyə Nazirliyinin zəngiylə partiya üzvünü müəyyən etmək doğrudurmu?
Məsələn, vətəndaş hansısa partiyanın üzv olub, amma olmadığını deyə bilər. Nəhayət, aparılan yoxlamalarda ayrı-seçkilik varmı, yəni hakim və ona yaxın partiyalara da zənglər edilirmi?
“Üzvlərə təftişçi kimi bir-bir zəng etmək geridə qalmış bir şeydir”
Seçkilər və ictimai idarəetmə üzrə ekspert Anar Məmmədli Ədliyyə Nazirliyinin apardığı reyestr yoxlamasını 2022-ci ilin sonunda qəbul edilən qanundan sonra başladığını deyir:
“Əslində, bu yoxlama prosesi qanunun tətbiqində problemlərin olduğunu göstərir, yəni qanunun işləməsi ilə bağlı prosedur çatışmazlığı var”.
Anar Məmmədlinin sözlərinə görə, bir sıra ölkələrdə partiyalar özləri reyestr məlumatlarını hazırlayıb müvafiq quruma təqdim edirlər:
“Azərbaycanda problem ondadır ki, vahid reyestr forması yaradılmadığından partiyalar məlumatlarını ora yerləşdirə bilmir. Əgər belə bir forma hazır olsaydı, müvafiq qurum yoxlama aparardı. Şəxslərin adlarının səhv olması isə nazirliyin yox, vətəndaşın özünün məsuliyyətindən asılıdır. Vətəndaş görəndə ki adı başqa partiyanın siyahısındadır, özü müraciət edib düzəliş tələb etməlidir. Türkiyədə hər bir şəxs öz kimliyi ilə həmin siyahıda adının olub-olmadığını yoxlaya bilir. Azərbaycanda da bunu yaratmaq lazımdır, yoxsa üzvlərə təftişçi kimi bir-bir zəng etmək geridə qalmış bir şeydir”.
“Ədliyyə Nazirliyi zəng edir, sual yaranır, zənglər qeydə alınırmı, suallar doğru qoyulurmu, nəhayət, toplanan məlumatlar yoxlandıqdan sonra saxlanılırmı? Yəni şübhəli məqamlar az deyil. Çünki Azərbaycanda bir qayda olaraq müxalifət-iqtidar, ya da hökumətə yaxın partiyalarla bağlı ayrı-seçkilik var. Biz haradan bilək ki, müxalif partiya üzvlərinə zəng edəndə məlumatları olduğu kimi saxlayırlar, yaxud onlara hədə-qorxu gəlinmir? Ona görə vahid reyestr sistemi yaradılsaydı, partiyalar özləri məlumatları ora daxil edərdi. Azərbaycanda belə bir sistem olmadığı üçün mövcud problemlər üzə çıxır”, – deyə ekspert qeyd edib.
Anar Məmmədli hesab edir ki, partiya üzvləri yoxlama prosesində qarşılaşdıqları hər hansı problemi ictimailəşdirsələr, yaxşı olar:
“Məndə hələ bu barədə məlumat yoxdur, hələ müxalifətçilər onlara zəng olunduğunu deyirlər“.
Onun qənaətincə, qanunun təsdiqindən sonra partiyaların özlərini buraxması və ardınca belə yoxlama prosesinin başlaması hakimiyyətin onların sayının süni şəkildə azaltmağa meylli olduğunu göstərir:
“Demokratik ölkələrdə partiyaların özlərini buraxması seçkilərdən sonra baş verir, məğlub olurlarsa, siyasi səhnədən çəkinirlər. Azərbaycanda isə demokratik seçki keçirilmir, siyasi mühit boğucudur, belə vəziyyətdə hakimiyyət süni yola əl atır. Görünür, hakimiyyət 10-15 partiyanın qalmasında maraqlıdır. Bu niyyətin hansı məqsədlərə xidmət etdiyini deməkdə çətinlik çəkirəm. Güman ki, gələcəkdə partiyalara maliyyə dəstəyini azaltmaq, yaxud xırda partiyaları hakim partiyanın ətrafına yığmaq istəyirlər. Bütün hallarda proses partiyaların süni şəkildə azalmasını ehtiva edir”.
“Qanunvericilikdə belə bir tələb yoxdur”
Vətəndaş Hüquqları İnstitutunun rəhbəri Bəşir Süleymanlı yoxlama prosesinin yeni qanunda 6 aylıq müddətlə əlaqələndirərək deyib ki, artıq həmin zaman bitdiyindən partiyalar siyahılarını təqdim ediblər:
“Ona görə Ədliyyə Nazirliyindən üzvlərə zəng edib guya dəqiqləşdirmələr aparırlar. Halbuki qanunvericilikdə belə bir tələb yoxdur. Sadəcə, nazirlik üzvlərin olub-olmadığının doğruluğunu yoxlamaq üçün etdiklərini bildirəcək. Necə ki, seçki siyahılarında da həmin mənzərəylə qarşılaşırıq”.
Bəşir Süleymanlı aparılan yoxlamanın legitim əsaslara söykənmədiyi qənaətindədir:
“Tutalım, kimsə 500 nəfərə pul verər ki, zəng gəlsə, filan partiyanın adını çək. Kim bunu müəyyən edəcək? Belə olduğu təqdirdə, yoxlama prosesi legitim deyil. Bəlkə, inkişaf etmiş ölkələrdə normal sayılan prosedur hesab etmək olar. Amma Azərbaycan kimi siyasi basqıların olduğu cəmiyyətdə belə yoxlama narahatlıq yaradacaq”.
Bəşir Slüymanlı ümumilikdə, qanunvercilikdə ciddi məhdudiyyətlərin olduğunu bildirib: “Məsələn, birləşmə azadlığı məhdudlaşdırılıb”.
Siyasi partiyaların isə məsələyə münasibəti fərqlidir.
Asim Mollazadə cavab gözləyir…
Azərbaycan Demokratik İslahatlar Partiyasının sədri, deputat Asim Mollazadə Meydan TV-yə Ədliyyə Nazirliyinin yoxlama prosesini normal sayır:
“Bacaran partiyalar siyahılarını nazirliyə təqdim edəcək və heç bir problem də yaşamayacaqlar. Bizim partiya artıq sənədləri Ədliyyə Nazirliyinə verib, cavab gözləyirik”.
Pənah Hüseyn təzyiq sayır…
Azərbaycan Xalq Partiyasının sədri Pənah Hüseyn Ədliyyə Nazirliyinin müxalif partiyaların üzvlərinə zəngini birbaşa təzyiq sayıb:
“Ümumiyyətlə, telefonla vətəndaşlara zəng edib onun siyasi mənsubiyyəti ilə maraqlanmaq təzyiqdir”.
“Hakimiyyət nə vaxt normal iş görüb ki…”
Müsavat Partiyasının Mərkəzi İcra Aparatının rəhbəri Gülağa Aslanlı mövcud vəziyyətin Azərbaycan reallığından doğduğunu düşünür:
“Hakimiyyət nə vaxt normal iş görüb ki, biz də müsbət qiymətləndirək? Azərbaycanda qanunlar tapdanır, hamıda bunu görür. Ölkə başçısı qadının gözünə qaz vuran polisi müdafiə edirsə, heç nəyə təəccüblənmirəm”.
Natiq Cəfərli: “İndiki yanaşma sovet sisteminin qalığıdır”
Real Partiyasının Siyasi Komitəsinin üzvü Natiq Cəfərli qanun qəbul edilərkən ciddi prosedur və hüquqi kazuslarının yaranacağını bildirdiklərini xatırladıb:
“Çünki partiya üzvünə zəngin heç bir hüquqi əsası yoxdur. Birincisi, vətəndaş haradan bilsin ki, zəng edən Ədliyyə Nazirliyinin rəsmisidir? İkincisi, zəng alan bir vətəndaş sualı eşidərkən özünü itirib və “yox” cavabı verib. Sonra düşünüb ki, cavabı necə düzəldəcək?! Lap yox deyib, axı həmin şəxsin partiyada ərizələri var və bu, üstün hüquqi akta malikdir”.
“Vətəndaşın partiya üzvü olub-olmaması onunla partiya arasındakı məsələdir. Bunu dövlət orqanları tərəfindən yoxlanılmasına nə ehtiyac var? Ən yaxşı yol, qeydiyyatın seçkiyə bağlanmasıdır. Seçkidə müəyyən faiz toplayan partiyalar avtomatik qeydiyyatdan keçməlidirlər. İndiki yanaşma sovet sisteminin qalığıdır. Ona görə Milli Məclisdə Real Partiyasının təmsilçisi Erkin Qədirli qanunun əleyhinə səs verdi. Həmçinin Venessiya Komissiyasının rəyində 15 bəndlik iradlarımız əksini tapdı. Nəhayət, qanunun işləmə prosedurları hüquq məntiqinə ziddir”, – deyə Cəfərli fikrini tamamlayıb.
Deputat: “Bəs Ədliyyə Nazirliyi hansı şəkildə yoxlasın?”
Vəhdət Partiyasının sədri Tahir Kərimli deyib ki, Ədliyyə Nazirliyini qınamağın tərəfdarı deyil.
Bu barədə “pravda.az”a danışan Kərimlinin sözlərinə görə, nazirlik yoxlamalıdır ki, partiyalara üzv olanlar həqiqi üzvlərdir, ya yox:
“Buna görə siyasi partiyaların hamısına eyni cür yanaşılır. Məndə olan məlumatlara əsasən, bütün partiyaların üzvlərinə soğru şəklində müraciətlər edirlər, yoxlayırlar. Ədliyyə Nazirliyinin əlində başqa imkan yoxdur, bəs hansı şəkildə yoxlasın?”.
Deputat bildirib ki, Ədliyyə Nazirliyinə təqdim olunan sənədlərdə partiya üzvlərinin əlaqə telefonlarının qeyd edilməsi birbaşa qanunda göstərilib:
“Bir nəfər bir neçə partiyanın üzvü də ola, yaxud adı özündən xəbərsiz hansısa partiyanın siyahısına daxil edilə bilər. Belə hallar olur. Buna görə də Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən aparılan yoxlama prosesləri normal hesab olunmalıdır. Mən başqa üsul bilmirəm, daha hansı yolla yoxlaya bilərlər? Üzvlük fərdi xarakter daşıyır, buna görə də fərdin özündən soruşmalıdırlar, hansısa dövlət orqanından yox. 1998-ci ildə Vəhdət Partiyası qeydiyyata alınanda da bizdə yerlərdə ciddi yoxlamalar aparıldı. Üzvləri sorğuladılar. Bunu tam real hesab edirəm”.
