Türkiyə və Azərbaycan, suriyalı muzdluların Dağlıq Qarabağdakı son hücumlarda istifadə olunduğunu inkar edir, ancaq dörd suriyalı BBC-yə, Azərbaycanda keşikçi kimi hərbi xidmətə başladıqdan dərhal sonra qəfildən ön cəbhələrə göndərildiklərini
söyləyib.
BBC-nin müxbiri Ed Butler yazır ki, bu ilin avqust ayında Suriyanın şimalında məskunlaşan üsyançıların nəzarətində olan bölgələrdə xaricdə yaxşı maaşlı iş yerləri barədə şayiələr yayılmağa başlayıb.
Müəllifin Qutaiba adlandırdığı bir nəfər BBC-yə bunları
deyib
:
“Mənə “Azərbaycandakı hərbi keçid məntəqələrində dayanaraq görə biləcəyin çox yaxşı iş var” deyən bir dostum var idi”,- deyə bir adam mənə söylədi. “Onlar bizə missiyamızın sülhməramlı olaraq sərhəddə keşikçi olmaq olduğunu söylədilər. Onlar aylıq 2000 dollar təklif edirdilər! Bu, bizim üçün bir sərvət demək idi”.
Məqalədə yazılır ki, iki nəfər Suriyanın şimalında Prezident Bəşər Əsəd əleyhinə qüvvə olan Suriya Milli Ordusunu təşkil edən Türkiyənin də dəstəklədiyi üsyançı qrupların vasitəçiliyi ilə bu vəzifəyə müraciət edib.
“Bir gün ərzində çox az adamın 1 dollardan çox qazandığı bir bölgədə vəd edilmiş bir maaş göydəndüşmə kimi görünürdü. Təxminən 1500-2000 nəfər qeydiyyatdan keçmiş və Türkiyə ərazisindən Azərbaycana Türkiyə hərbi təyyarələri ilə səyahət etmişlər. Ancaq iş göründüyü kimi deyildi. Aralarında bir çoxu hərbi təcrübəyə malik olmayan bu adamlar müharibəyə aparıldılar – onlar isə bunu çox keçmədən ön cəbhə bölgəsinə gətirilərək döyüş əmri verildikdən sonra başa düşdülər”, – məqalədə qeyd olunur.
“Həyatda qalmağı gözləmirdim”-Qutaiba deyib: “Bu 1 faizlik şans kimi görünürdü. Ölüm ətrafımızda idi”.
Azərbaycan və müttəfiqi Türkiyə orduda muzdlulardan istifadə olunduğunu rədd edir, tədqiqatçılar isə döyüşçülərin internetdə yayımladığı videodalardan və fotolardan xeyli sayda foto dəlil əldə ediblər.
Müəllif yazır ki, suriyalılar, hər iki tərəfdən itkilərinin çox olduğu, Azərbaycanın üstün olduğu cənub cinahında yerləşdirilmiş kimi görünürlər. Danışdığı döyüşçülər güclü atəşə məruz qalıblar və təcrübələrindən travma almış kimi görünürmüşlər. Onlar hərbi komandirləri tərəfindən cəzalandırılacaqlarından qorxduqları üçün adlarının çəkilməsini istəməyiblər, buna görə də onlara fərqli adlar verib.
"İlk döyüşüm gəlişimin ertəsi günü başladı", – İsmayıl qeyd edib: “Mən və təxminən 30 nəfər ön cəbhə bölgəsinə göndərildik. Təxminən 50 metr yürümüşdük ki, raket qəfildən yanımıza düşdü. Özümü yerə atdım. Bombalama fasiləsiz 30 dəqiqə davam etdi. Bu dəqiqələr il kimi gəldi. Mən sonra Azərbaycana gəldiyim üçün peşman oldum ”.
"Nə edəcəyimizi və necə reaksiya verəcəyimizi bilmədik",- deyən Samir, özünün və əsgər yoldaşlarının çoxunun hərbi təcrübəsi və təhsili olmadığını və ya az olduğunu söyləyib.:
“Mən insanların öldüyünü, digərlərinin dəli kimi qaçdığını gördüm. Onların hara getdikləri barədə heç bir fikirləri yox idi, çünki onlar əsasən sadə mülkilər idi".
Bütün insanlar az müdafiə və ya tibbi yardım aldıqlarını deyirlər. Bir çox döyüşçü yoldaşlarının sahə həkimləri tərəfindən asanlıqla müalicə oluna bilən yaralardan qan itirərək öldüyü görünür.
"Ən çətin an yoldaşlarımdan birinin xəsarət alması idi", – daha sonra qəlpə yaralarıyla xəstəxanaya qaldırılan İsmayıl belə deyib.
“Mərmi düşəndə məndən 20 metr aralı idi. Onun yıxıldığını gördüm. Məni çağırırdı, qışqırırdı. Lakin onun olduğu yer erməni pulemyotlarına atəşinə məruz qaldı. Mən ona kömək edə bilmədim. Axırda orda öldü".
Digər bir suriyalı bombalama başladıqda qorxusundan iflic olduğunu söyləyib:
" Sadəcə yerdə ağlayaraq oturduğumu və yaralı dostlarımın da ağlamağa başladığını xatırlayıram"- o deyir. “Bir oğlanın başına qəlpələr doldu. O ordaca öldü … Hər gün bunu görürəm. Mənin yadıma gəldikdə, indi də oturub ağlayıram. Müharibədən necə xilas olduğumu bilmirəm”
Məqalədə yazılır ki, suriyalı döyüşçülər arasında dəqiq ölüm sayı dəyişir. Suriyadakı qarşıdurmanın monitorinqini aparan Britaniyada yerləşən Suriya İnsan Haqları Rəsədxanası bu rəqəmi 500-dən çox olaraq hesablayır. Bu, Ermənistan tərəfində 2400-dən çox, Azərbaycan tərəfində isə 3000-ə yaxın rəqəmlərlə qeydə alınıb, lakin Azərbaycan suriyalıların ordusuna daxil olduğunu qəbul etmir.
Prezident İlham Əliyev oktyabr ayında “France 24” xəbər agentliyinə verdiyi açıqlamasında "Biz muzdlulardan istifadə etmirik" deyib.
"Bu, rəsmi açıqlamamızdır və başlanğıcdan bəri heç bir ölkə bununla bağlı sübut təqdim edə bilməyib. Üstəlik, buna ehtiyacımız yoxdur. 100 mindən çox döyüşçüdən ibarət ordumuz var və indi bölgədə gördüyümüz işlər ordumuzun öz ərazilərini azad edə biləcəyini göstərir".
Bu, maraqlı bir məqamdır. Niyə Azərbaycan Suriyalı muzdluları işə götürməlidir?
Müdafiə məsələləri üzrə analitik, Vaşinqtonda yerləşən CNA hərbi tədqiqat mərkəzində Rusiya üzrə proqram meneceri Maykl Kofman (Michael Kofman), məqsədin Azərbaycan əsgərlərinin itkilərini minimuma endirmək olduğunu söyləyib.
"Əvvəlcə, xüsusilə cənub-şərqdə çox az sayda itki verdilər və bu muzdlular əsasən ilk hücum dalğasında qurban verilən qoşun kimi istifadə edildi", – o deyir.
“Onlar olduqca utanmazcasına hesabladılar ki, əgər bu hücumlar erkən mərhələdə uğursuz olarsa, onda bu itkilər Azərbaycan əsgərləri deyil, muzdlular arasında olsa yaxşı olar. Heç kim muzdlulara əhəmiyyət vermir".
Məqalədə vurğulanır ki, Vaşinqtonda yerləşən Qlobal Siyasət Mərkəzinin tədqiqatçısı Elizabet Tsurkov münaqişədə iştirak edən, "top qarşısında yem olaraq istifadə edildiklərini" qəbul edən onlarla suriyalı ilə danışıb. “Onlar ucuz qüvvədir. Azərbaycanda olduğu kimi cəbhəyə az hazırlıqla göndərilə bilər – mahiyyətcə sənin onlara Kalaşnikovun kəmərini bağlayaraq "Get bu təpəni, bu meşəni götür" deyə biləcəyin insanlardır" – deyə o əlavə edib və Elizabetin qeyd etdiyi kimi, onlar çarəsiz kasıblar idi, "buna görə də getməyə və həyatlarını riskə atmağa hazırdırlar".
“Ancaq sentyabr ayının sonlarında Dağlıq Qarabağda döyüşlərin başlamasından bir neçə gün sonra yüzlərlə insan silahlarını yerə qoyaraq döyüşməkdən imtina etdi. Söhbət etdiyim şəxslərdən ikisi bunların arasında idi və onlardan biri yerləşdikləri kazarmanın çölündəki tətilçilərin videosunu göndərdi”, – müəllif yazıb.
“Komandirlər bizi Azərbaycanda doqquz aylıq həbs cəzası verəcəkləri barədə hədələməyə başladılar. Sonra onlar hətta Suriyaya qayıtsaq belə bizi tutacaqlarını söylədilər”, – deyə Samir əlavə edib.
“Ancaq o zaman bizdən 500 nəfər tətil etdi və bizim həqiqətən onlar üzərində təsirimiz olmağa başladı. Onlar adlarımızın siyahısını hazırladılar. Beş-altı gün sonra gəldilər və hazırlaşmağımızı dedilər və “Gedirsiniz" söylədilər.
Samir deyir ki, bu insanların heç birinə vəd edilmiş 2000 dollardan bir qəpik də verilməyib və çoxu da Azərbaycana gətirdikləri şəxsi əşyalarını geri ala bilməyib.
O, həmçinin iddia edir ki, Suriyaya qayıdarkən üsyançı dəstənin başçıları tətil təşkil etməkdə günahlandırılan dörd nəfəri öldürüb. BBC bu iddianı doğrulaya bilməyib.
Müəllif yazır ki, Dağlıq Qarabağ suriyalı döyüşçülərin bu yaxınlarda cəlb olunduğu ilk münaqişə deyil. Rusiya və Türkiyənin dəstəklədiyi təhlükəsizlik şirkətləri vasitəsi ilə həm üsyançılar arasından, həm də hökumətin nəzarətindəki bölgələrdən olan suriyalılar, son bir il və ya daha uzun müddətdir Liviya vətəndaş müharibəsində fərqli tərəflərdə vuruşublar.
“Türkiyənin də dəstəklədiyi beynəlxalq səviyyədə tanınan liviyalı hökumət qüvvələrini təmsil edən bir muzdlu mənə Xəlifə Həftara sadiq olan Rusiyanın dəstəklədiyi qüvvələri dəf edərkən keçmiş Əsəd tərəfdarı əsgərlərin tutulmasında şəxsən iştirak edib”, – müəllif deyib.
Türkiyə Liviyada suriyalı döyüşçülərin varlığını qəbul edib, lakin onların işə qəbul etdiyini danıb.
“Liviyaya silahlı göndərmirik. Liviya ilə dərin tarixi və yaxın əlaqəmiz var. Biz Liviyada siyasi bir həll yolu görmək istəyirik və indi Liviyada sülh və danışıqlar üçün şans var”,- deyə Türkiyənin Londondakı səfiri Ümit Yalçın müəllifə deyib.
“Suriyalı döyüşçülərin mənə onların Dağlıq Qarabağda döyüşmək üçün işə götürülməsində Türkiyənin oynadığı rol barədə dediklərindən bəhs etdikdə o, Azərbaycanın dəfələrlə bunu rəsmi şəkildə inkar etdiyindən bəhs etdi. “Əlbəttə, bu iddialar əsassızdır. Ədalətin, sülhün və sabitliyin bərqərar olmasına kömək etmir. Bölgədəki sülh və ədalət anlaşmasına fokuslanmalıyıq” – o bildirdi. O, həmçinin kürd muzdlularının erməni tərəfində döyüşdüyünü də iddia etdi və Ermənistan bunu təkzib edib”, – müəllif yazır.
11 noyabrda qarşıdurma bölgələrindəki muzdluların geri çəkilməsini tələb edən BMT insan hüquqları ekspertləri deyiblər ki, Türkiyənin suriyalıların işə götürülməsində və Azərbaycana transfer olunmasında çox geniş ölçüdə qatqısı olduğunu yayımlayan çoxsaylı hesabatlar var. Eyni zamanda, Ermənistanın xarici vətəndaşların müharibəyə göndərilməsində iştirakı haqda məlumatı araşdırdıqlarını söyləyiblər.
Məqalədə qeyd olunur ki, bu gün Rusiyanın vasitəçiliyi ilə Dağlıq Qarabağda atəşkəs elan olunub. Azərbaycan 1990-cı illərdə itirilən torpaqların əhəmiyyətli bir hissəsini bərpa edib. Hərbi analitiklər buna hər şeydən öncə, Azərbaycanın İsrail və Türkiyəyə məxsus pilotsuz təyyarələrdən istifadə edərək hava üstünlüyü əldə etməsi ilə, iddia edildiyi kimi qələbəni əldə etməsinə imkan verdiyini söyləyirlər.
Bu anda Suriyaya qayıdacaq olsaq, iki muzdlu bu təcrübəni arxalarında qoymağa çalışır. “Muzdlu olduğum üçün özümü günahkar hiss edirəm. Utanc hiss edirəm”, –üç gün ön cəbhədə olandan sonra döyüşməkdən imtina etsə də, Samir belə düşünür.
"İnsanlar məndən soruşduqda: "Səyahət etdimmi?"Mən “xeyr” deyirəm, getdiyimi bilsələr də. Onların gözlərində özümü kiçik hiss edirəm … Ora gedəndə müharibəyə yox dedim. Baş verənlərə etiraz etdim. Ancaq mən muzdlulara etibar etdiyim üçün utanc duyuram. Buna görə utanıram"
Bu ay Suriya mətbuatında hökumətin nəzarətindəki bölgələrdə yeni bir işə qəbul kampaniyası barədə təsdiqlənməmiş məlumatlar var. Keçmiş Əsəd tərəfdarı əsgərlərin, Venesuelanın “neft obyektlərini” qorumaq üçün rus vasitəçilərin də köməkliyi ilə səxavətli əmək haqqı vəd edilərək işə qəbul edildikləri iddia olunur. BBC bu iddiaları müstəqil şəkildə doğrulaya bilməyib. Ancaq Elizabet Tsurkov deyir ki, əgər bu doğrudursa, tanış bir model izlənəcək:
"Problem Suriya iqtisadiyyatının bu qədər viran olmasıdır ki, döyüşçüləri ucuz şəkildə cəlb etmək istəyən hər hansı bir iştirakçı onlar bu ölkədə tapa bilər".
“Bilirsiniz, bu əhali son dərəcə əziyyət çəkib – köçkünlük, kimyəvi silahlar, aclıq, mühasirə, həbsxanalardakı məhv… İndi suriyalılar, əsasən beynəlxalq cəmiyyətin onların həyatlarına dəyər vermədiklərini və onları piyada olaraq gördükləri fikrindədirlər".
Müəllif Samirdən xaricdə oxşar iş təklifləri ilə maraqlanan suriyalılara nə deyəcəyini soruşub. "Onlara deyərdim ki, hər şeyinizi, ləyaqətinizi belə itirəcəksiniz. Heç nə əldə edə bilməyəcəksiniz və həyatınızı itirə bilərsiniz. Kasıb olsanız da, Suriyada aciz qalmaq uzaqda bilmədiyiniz bir şey uğrunda döyüşməkdən yaxşıdır”, – Samir deyib.
İnqilabın əvvəlində bir tələbə olaraq üsyançı Azad Suriya Ordusuna qoşulan Qutaiba, Azərbaycana gedən suriyalıları mühakimə edən insanlardan, uşaqlarına süd və uşaq bezi ala bilməməyin necə bir şey olduğunu düşünmələrini xahiş edir:
"Bizi muzdlu olaraq görənlər yoxsulluğumuzu və ehtiyacımızı görmürlər. Uşaqlarımıza kömək etmək üçün hər şeyi edərdik. Övladınızın südə ehtiyacı olduğunu görmək və bunu təmin edə bilməmək ən pis şeydi. Bizim yerimizdə olsanız siz də eyni qərarı verərdiniz".
